Stanowisko Fundacji Republikańskiej wobec projektu tzw. podzielonej płatności VAT
(Źródło fotografii: www.shutterstock.com)
Projekt ustawy o podzielonej płatności w VAT zawiera szereg szczególnych rozwiązań, czyniących polski model mechanizmu podzielonej płatności wyjątkowym na gruncie rozwiązań prezentowanych w innych państwach UE. Poprzez wprowadzenie dobrowolności jego stosowania, przyspieszonego trybu zwrotu podatku VAT oraz szeregu korzyści podatkowych dla podatników korzystających z tego mechanizmu, w bardzo dużym stopniu ograniczono wady tego narzędzia nie umniejszając jego zalet w kontekście przeciwdziałania przestępstwom podatkowym. Z tego też względu założenia projektu oceniamy pozytywnie, choć pewne jego elementy nadal wymagają szczegółowych analiz.
W Ministerstwie Finansów prowadzone są obecnie prace na projektem ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (nr wykazu Rządowego Centrum Legislacyjnego: UA30; dalej jako „projekt ustawy o podzielonej płatności w VAT”). Z jego treścią można zapoznać się na stronach Rządowego Centrum Legislacji.
W wyniku uzgodnień międzyresortowych oraz konsultacji społecznych do wersji ww. projektu z dnia 12 maja b.r. zgłoszono bardzo wiele uwag. Mając na uwadze istoty charakter wprowadzanych przepisów dotyczących mechanizmu podzielonej płatności w VAT również Fundacja Republikańska pragnie zaprezentować swoje stanowisko w powyższym zakresie.
Mechanizm podzielonej płatności (ang. split payment) stanowić ma nowe narzędzie do walki z wyłudzeniami podatku VAT poprzez stosowanie innowacyjnego systemu płatności w sytuacji dokonywania przez przedsiębiorców transakcji w profesjonalnym obrocie towarami i usługami. Jego istota sprowadza się do zastosowania systemu płatności, w którym kwota podatku VAT, wydzielona z należnej sprzedawcy kwoty brutto wynagrodzenia, trafia na wyodrębniony rachunek bankowy (rachunek VAT), o ograniczonej dostępności dla sprzedawcy.
Mechanizm podzielonej płatności, jako narzędzie walki z wyłudzeniami podatku VAT, stanowił już przedmiot szczegółowych analiz na poziomie unijnym. W jednym z raportów przygotowanym na zlecenie Komisji Europejskiej[1] przedstawiono wady i zalety powyższego rozwiązania. Wśród wad wskazywano przede wszystkim na ograniczenie płynności finansowej pewnych grup przedsiębiorców. Jako zalety podkreślano natomiast skuteczność systemu w walce z wyłudzeniami VAT, poprzez zapewnienie prawidłowego poboru podatku VAT od zrealizowanych transakcji. Wskazywano również na niskie koszty funkcjonowania (eksploatacji) systemu już po jego wprowadzeniu.
Mimo, że ostatecznie nie zdecydowano się na wprowadzenie mechanizmu podzielonej płatności na poziomie unijnym, system ten w różnych odmianach funkcjonuje obecnie we Włoszech i Czechach. Na wprowadzenie we Włoszech obligatoryjnego mechanizmu podzielnej płatności w stosunku do transakcji realizowanych z udziałem organów publicznych swoją zgodę wyraziła Rada Unii Europejskiej w decyzji wykonawcza Rady (UE) 2015/1401 z dnia 14 lipca 2015 r.
Projekt ustawy o podzielonej płatności w VAT zawiera szereg szczególnych rozwiązań, czyniących polski model mechanizmu podzielonej płatności wyjątkowym na gruncie rozwiązań prezentowanych w innych państwach UE. Poprzez wprowadzenie dobrowolności jego stosowania, przyspieszonego trybu zwrotu podatku VAT oraz szeregu korzyści podatkowych dla podatników korzystających z tego mechanizmu, w bardzo dużym stopniu ograniczono wady tego narzędzia nie umniejszając jego zalet w kontekście przeciwdziałania przestępstwom podatkowym. Z tego też względu założenia projektu ustawy o podzielonej płatności w VAT oceniamy pozytywnie, choć pewne jego elementy nadal wymagają szczegółowych analiz, m.in. zasadność wprowadzenia domniemania działania przedsiębiorcy w dobrej wierze czy też gwarancji zachowania prawa do odliczenia podatku VAT.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, że mechanizm podzielonej płatności będzie miał za zadanie znacznie ograniczyć działalność nierzetelnych podmiotów istniejących na rynku i wyłudzających podatek VAT. Podmioty obracające głównie towarami, bez płacenia podatku VAT, stanowią przede wszystkim znaczący problem dla rzetelnie działających podmiotów na rynku pod katem ich konkurencyjności. Możliwość obrotu towarami/usługami bez odprowadzania podatku VAT umożliwia przestępcom znaczne zaniżanie ich cen. W takich warunkach rzetelnie działające podmioty nie są w stanie konkurować na rynku i często zmuszone są do zaprzestania swojej działalności.
Skalę problemu, jaki może powstać na rynku w związku z brakiem skutecznych narzędzi eliminujących oszustwa podatkowe, bardzo wyraźnie obrazuje sytuacja w obrocie prętami stalowymi w latach 2011-2013, gdy w wyniku nieuczciwej konkurencji swoją działalność musiało zamknąć wielu rzetelnych przedsiębiorców. W tamtym okresie wiele stowarzyszeń i organizacji zrzeszających podmioty z branż hutniczych i stalowych, w związku z brakiem odpowiednich narzędzi przeciwdziałających oszustwom w podatku VAT, dopominała się stanowczych działań ze strony państwa, mających na celu wyeliminowanie z rynku działalności nierzetelnych podmiotów. Takim działaniem był mechanizmem odwrotnego obciążenia, jednakże cała ścieżka legislacyjna oraz generalne opóźnienia w jego wprowadzeniu przyczyniły się do upadku wielu rzetelnych przedsiębiorców. Mechanizm ten dodatkowo nie wyeliminował działalności przestępczej, lecz spowodował jego przeniesienie na obrót innymi towarami m.in. elektroniką. W tym kontekście mechanizm podzielonej płatności, jako szybkie i sprawne rozwiązanie, mający zastosowanie do obrotu wszelkiego rodzaju towarami i usługami, wydaje się być o wiele bardziej skutecznym i kompleksowym rozwiązaniem zwalczającym wyłudzenia w podatku VAT.
W założeniach mechanizm podzielonej płatności ma również zabezpieczać przedsiębiorców przed wciągnięciem ich w obrót karuzelowy, a tym samym chronić ich przed negatywnymi konsekwencjami podatkowymi, w tym przede wszystkim możliwością odmowy prawa do odliczenia podatku VAT.
Odnosząc się do wpływu, jaki bez wątpienia wywiera mechanizm podzielonej płatności na płynność finansową przedsiębiorców, wskazać należy, że ustawodawca zadbał by był on jak najmniej uciążliwy poprzez wprowadzenie określonych przywilejów. Ograniczanie możliwości dysponowania środkami znajdującymi się na rachunku VAT sprowadza się przede wszystkim do pozbawienia przedsiębiorcy prawa do bieżącego korzystania z tych środków, do celów innych niż zapłata podatku VAT naliczonego. Niemniej jednak środki zgromadzone na rachunku VAT stanowią własność przedsiębiorcy, a organy podatkowe nie mogą nimi swobodnie dysponować, w tym dokonywać operacji finansowych. Dodatkowo ustawodawca dla podatników korzystających z mechanizmu podzielonej płatności przewidział takie rozwiązania jak: krótsze terminy zwroty różnicy podatku VAT naliczonego nad należnym na rachunek VAT, obniżenie wysokości zobowiązania podatkowego, braku stosowania regulacji dotyczącej odpowiedzialności solidarnej nabywcy towarów, czy też stosowania sankcyjnej stawki odsetek oraz dodatkowych zobowiązań podatkowych.
Kolejnym krokiem ustawodawcy w stosunku niwelowania negatywnych skutków mechanizmu podzielnej płatności jest dobrowolny charakter jego stosowania przez nabywców towarów i usług, którzy nadal będą mogli wybierać tradycyjną formę płatności. Zdaje się jednak wydawać, że ww. mechanizm, powinien być jednak chętnie stosowany przez przedsiębiorców, którzy dzięki temu narzędziu będą mieli większą pewność braku wciągnięcia w karuzelę podatkową i pełnienia w niej funkcji tzw. bufora.
Należy również zauważyć, że mechanizm podzielonej płatności mógłby docelowo zastąpić stosowany obecnie na dość szeroką skalę mechanizm odwrotnego obciążenia, który zasadniczo przyczynia się do większego ograniczenia płynności finansowej przedsiębiorców, szczególnie obecnie tych z branży budowlanej. Mając to na uwadze mechanizm podzielonej płatności mógłby stanowić wręcz preferowaną dla przedsiębiorców alternatywę na mechanizmu odwrotnego obciążenia.
Jak szacuje Ministerstwo Finansów, mechanizm podzielonej płatności, wraz z pozostałymi rozwiązaniami służącymi przeciwdziałaniu wyłudzeniom VAT, przynieść ma już w 2018 r. 2,5 mld zł. a w 2022 r. nawet 9 mld. zł. Koszty związane z obsługą tego mechanizmu będą natomiast stosunkowo niskie, wręcz marginalne. Z powyższych względów należy jeszcze raz podkreślić zasadność wprowadzenia takiego rozwiązania do krajowych przepisów. Mechanizm podzielnej płatności wydaje się bowiem skutecznie ograniczać przestępstwa podatkowe przy jednoczesnej ochronie zasadnych interesów przedsiębiorców.
[1] Study on the feasibility of alternative methods for improving and simplifying the collection of VAT through the mean of modern technologies and/or financial intermediaries, Final Report, 20 September 2010
Autorem opinii jest Wojciech Dąbrowski – ekspert Fundacji Republikańskiej, doradca podatkowy, doktorant na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
