Trudny smok

2022.07.07

Fundacja Republikańska

Przedsiębiorcy widzą liczne bariery w dostępie do chińskich rynków, ale zauważają również liczne szanse rozwoju w Państwie Środka. Jak wyglądają te przeszkody? Jak je pokonać i wykorzystać możliwości współpracy z Chinami?

Według Komisji Europejskiej Chiny są państwem z największą liczbą utrudnień dla międzynarodowego handlu i inwestycji. Mimo to wielu przedsiębiorców planuje ekspansję na rynek chiński. Co trzeba wiedzieć przed rozpoczęciem współpracy z tym azjatyckim gigantem?

Wymiana handlowa między Polską a Chinami od lat się powiększa, ale najbardziej rośnie import z Państwa Środka, który w 2020 r. wyniósł ponad 37,6 mld dol. Polski eksport do Chin osiągnął wartość zaledwie 3,38 mld dol. Towary najczęściej eksportowane z naszego kraju do Chin to miedź rafinowana, stopy miedzi, urządzenia mechaniczne i elektryczne, metale szlachetne, drewno i towary z drewna. W imporcie z Chin przeważają urządzenia mechaniczne i elektroniczne oraz artykuły przemysłowe i włókiennicze. 

Obecne inwestycje

Narodowy Bank Polski podaje, że inwestycje z kapitałem chińskim w Polsce pod koniec 2018 r., wliczając także inwestycje z Hongkongu i Makau, wyniosły ok. 976,5 mln dol. Według Mercator Institute for China Studies w naszym regionie Polska zajmuje drugie miejsce pod względem skumulowanego kapitału chińskiego. Na pierwszym są Węgry. Główny Urząd Statystyczny informuje, że w końcu 2019 r. w Polsce działało 607 przedsiębiorstw z chińskim kapitałem; ok. 16 proc. z nich zatrudnia min. 10 pracowników.

Inwestycje polskie w Chinach są nieporównanie mniejsze – jak szacuje NBP, w 2019 r. łącznie w Chinach, Hongkongu i Makau stanowiły 182,5 mln dol. Do największych przedsiębiorstw inwestujących w Chinach należą: KGHM, Sanok Rubber Company, Maflow Poland, Solution4Labs i Aero AT. Zgodnie z chińskimi wymogami większość zagranicznych podmiotów w Chinach prowadzi działalność na zasadzie joint venture z chińskimi przedsiębiorstwami. 

Bariery w sektorze nowych technologii

Chińska Republika Ludowa kładzie duży nacisk na rozwój nowoczesnych technologii w ramach strategii „Made in China 2025”. Niestety, rozwój branży IT idzie w parze ze zwiększaniem ograniczeń w handlu międzynarodowym. W czerwcu 2019 r. Pekin opublikował projekt środków oceny bezpieczeństwa transgranicznego przekazywania danych osobowych oraz środków administracyjnych dotyczących bezpieczeństwa danych. Oba projekty w dość nieprecyzyjny sposób odnoszą się do istniejących norm w sektorze cyberbezpieczeństwa, ponadto nie precyzują, jak owe środki byłyby wykorzystane w przekazywaniu danych.

Ważnym elementem sektora nowych technologii jest prężnie rozwijająca się w Chinach sieć 5G. Wyniki przetargów, w szczególności przetargów rządowych i branży IT, są nadal najczęściej korzystne dla chińskich przedsiębiorstw, co świadczy o tym, że europejskie spółki napotykają bariery w tym segmencie rynku.

Bariery w sektorze spożywczym

Projekt powstały w 2015 r. zakładał wprowadzenie dodatkowej certyfikacji dla zagranicznych dostawców żywności niskiego ryzyka. Został on zawieszony w efekcie rozmów między UE a Chinami, a także opinii Komisji Europejskiej, która uznała dodatkową certyfikację za bezpodstawną. Niestety, w 2019 r. władze chińskie znowu rozpoczęły rozmowy na temat rejestrowania zagranicznych dostawców żywności. Jeśli wymóg rejestracji zostanie przyjęty, to będzie on stanowić duże proceduralne i czasowe obciążenie dla dostawców z Unii Europejskiej. 

Inną barierą między Chinami a Unią Europejską jest zakaz przywozu bydła i owiec oraz pochodzących od nich produktów. Nałożony w 2000 r. związany był z wykryciem gąbczastej encefalopatii i pasażowalnej encefalopatii gąbczastej. Dopiero w 2014 r. Chiny rozpoczęły stopniowe znoszenie tego zakazu, a w 2019 r. zezwoliły krajom takim jak Francja, Holandia i Irlandia na eksport tych towarów do Chin, z pewnymi ograniczeniami dotyczącymi ilości, rodzaju dystrybutora i wieku zwierząt. Konsultacje w sprawie dalszego rozszerzenia handlu są kontynuowane. 

Kolejną kategorią barier są bariery fitosanitarne. Chiny nakładają wymóg przeprowadzenia skomplikowanych analiz ryzyka dla produktów pochodzenia roślinnego (owoce, warzywa czy produkty przetworzone). Wymagane są również dodatkowe certyfikacje dla produktów rolno-spożywczych niskiego ryzyka. Wiele z tych certyfikacji jest dość nieprzejrzyście sformułowanych, co tym bardziej utrudnia ich wprowadzenie.

Warto dodać, że średnia taryfa celna na artykuły rolno-spożywcze wynosi 14,8 proc., podczas gdy na inne towary – 8,6 proc. Na część artykułów rolno-spożywczych pochodzenia roślinnego i zwierzęcego nałożone zostały kwoty taryfowe. Inwestorzy zainteresowani ekspansją w tych obszarach powinni w szczególności zwrócić uwagę na możliwe dodatkowe koszty.

Bariery systemowe 

Różnice systemowe pomiędzy kulturą zachodnią a chińską stanowią jedną z najistotniejszych przeszkód w nawiązywaniu współpracy gospodarczej. Europejscy przedsiębiorcy muszą brać pod uwagę złożone wymogi formalne wejścia na rynek chiński. Należą do nich wymogi certyfikacji produktów, czasami nawet całej firmy, rejestrowanie patentów i znaków firmowych na miejscu, a także odmienne normy prawne i społeczne. 

Poważną barierą jest obligatoryjny certyfikat CCC – China Compulsory Certification. Certyfikat ten dotyczy sektora informatycznego, motoryzacyjnego i ceramicznego. Zdobycie go jest uważane za dość kosztowne i czasochłonne. Warto nadmienić, że w sektorze informatycznym, poza certyfikatem CCC, jest wymagane również dostosowanie się do odrębnych regulacji OSCCA (Urząd Państwowej Administracji Kryptografii Handlowej) i MLPS (Wielopoziomowy Program Ochrony).

Podmioty spoza Chin chcące rozpocząć działalność w Państwie Środka muszą w większości przypadków wejść w joint venture z chińskim partnerem. Ten wymóg jest szczególnie istotny w sektorach usług teleinformatycznych, finansowych, środowiskowych, prawnych, przesyłek, ochrony zdrowia, motoryzacyjnych, budowlanych i energetycznych. Nietrudno spostrzec, że wszystkie z wymienionych sektorów mogą być postrzegane jako kluczowe w działaniu państwa i generowaniu atrakcyjnych przychodów. 

Innym problemem jest respektowanie praw autorskich zagranicznych podmiotów. Wiele przedsiębiorstw zgłaszało swoje skargi co do wykorzystywania ich znaków handlowych czy nadużywania opatentowanych technologii. Polscy i europejscy inwestorzy muszą być również świadomi, że ich chińscy konkurenci czy partnerzy mogą dokonywać tzw. wrogich rejestracji obcego znaku towarowego bez wiedzy zagranicznego podmiotu. Skomplikowane przepisy patentowania i etykietowania dotykają w szczególności branży kosmetycznej. Choć azjatyckie firmy chętnie eksportują swoje towary, to zagranicznym podmiotom nie jest łatwo uplasować się na chińskim rynku kosmetycznym.

Wielu doświadczonych inwestorów dodaje, że w kontaktach handlowych z Chinami często pojawia się potrzeba zorganizowania zespołu na miejscu. Zatrudnienie lokalnego zespołu jest związane z innym istotnym aspektem kulturowym – budowaniem długofalowej współpracy i zaufania. W początkowych fazach współpracy zarówno chińscy klienci, jak i sprzedawcy mogą niechętnie podchodzić do kapitału zagranicznego. Chcący inwestować w Chinach przedsiębiorca musi być świadom, że zyski i wzajemne zaufanie mogą przyjść po dłuższym czasie. 

Bariery kulturowe

Budowanie relacji z klientem chińskim jest czasochłonne i wymaga długodystansowego myślenia. Bez dobrych relacji międzyludzkich stworzenie silnego partnerstwa w Chinach jest dużym wyzwaniem. W literaturze chińskiej można napotkać koncept guanxi (关系), który oznacza relację, powiązanie, a czasami także znaczenie i wpływ. Zagraniczny przedsiębiorca nie powinien być zaskoczony sytuacją, kiedy chiński kontrahent zaprasza go na kolację czy obiad. Poznanie się, w szczególności przy posiłku, jest ważnym elementem budowania pozycji. 

Bezpośrednie kontakty są istotne również przy negocjacjach. Kontrakty pisemne są wiążące, ale można spotkać się z sytuacją, kiedy chińska strona zmienia warunki współpracy.

Jedną z pierwszych osobliwości w Chinach napotykanych przez biznesmenów jest brak dostępu do zachodnich stron internetowych. Żeby móc skutecznie komunikować się z chińskimi partnerami, nieodzowna jest instalacja aplikacji WeChat, która pełni m.in. funkcje portalu społecznościowego i terminalu płatniczego. Wielu podróżujących instaluje VPN, by mieć stabilny dostęp do zablokowanych stron, m.in. Google, Facebooka czy zachodnich portali informacyjnych. 

Płynna znajomość języka angielskiego wśród Chińczyków nie jest powszechna, konieczne może więc być zatrudnienie tłumacza. Chińscy partnerzy podczas rozmów prowadzonych po angielsku lubią jednak między sobą porozumiewać się w swoim własnym języku. Trzeba też założyć, że z powodu znacznych różnic językowych niektóre słowa po angielsku Chińczycy mogą interpretować inaczej, co powoduje czasami nieporozumienia.

Chińczycy są często świadomi, że państwa zachodnie krytykują ich rozwiązania systemowe i polityczne. Odradza się poruszania tego typu tematów, gdyż mogą stawiać partnerów w niekomfortowej sytuacji. Co ciekawe, Chińczycy bardziej otwarcie niż Europejczycy rozmawiają o swoich zarobkach czy wyglądzie fizycznym. Będą także chętnie zadawać pytania o zwyczaje kulinarne i codzienną rutynę.

System wiarygodności społecznej

System wiarygodności społecznej jest systemem przyznającym punkty wiarygodności firmom, a także osobom fizycznym. Jest jeszcze za wcześnie, by przewidzieć wszystkie jego konsekwencje, ponieważ jest nadal opracowywany, będzie jednak dotyczyć wszystkich firm działających na terytorium Chin, także międzynarodowych. Jeśli firma tylko eksportuje towary do Chin, ale nie ma na terytorium Państwa Środka swojej filii, system ten będzie dotyczyć jej pośrednio.

Celem systemu jest budowa społeczeństwa przestrzegającego norm prawnych i społecznych. Podmioty, które uzyskają niską ocenę w systemie zaufania, będą miały utrudniony dostęp do dalszej ekspansji czy pomocy rządowej. Ucierpią także partnerzy, bez względu na ich narodowość. Wysoki rating da przedsiębiorcom przywileje, np. ułatwienia w przetargach publicznych. Podstawę oceny będą stanowić faktury, sprawozdania, raporty oraz weryfikacja ich działalności w świetle przepisów. Trzeba śledzić rozwój tego narzędzia, ponieważ może znacząco wpływać na szanse biznesowe. 

Skutki pandemii

Z powodu pandemii i lockdownów w pierwszym kwartale 2020 r. chiński PKB skurczył się o 6,8 proc., konsumpcja – o 12,5 proc., bezrobocie w miastach osiągnęło rekordowy poziom 5,8 proc., import spadł o 14,2 proc., a eksport wzrósł o 3,5 proc. Wzrost tego ostatniego wskaźnika był związany z koniecznością ściślejszej współpracy z państwami Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), które tymczasowo nie mogły importować towarów z Unii Europejskiej na wystarczającą skalę. 

Żeby wesprzeć gospodarkę, rząd w Pekinie zastosował m.in. takie środki, jak obniżka podatków i cen energii czy preferencyjne kredyty. Podczas Ogólnochińskiego Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych w maju 2020 r. premier Chin ogłosił wprowadzenie kolejnych rozwiązań, m.in. redukcję stóp procentowych, specjalne linie kredytowe dla banków, rozwój infrastruktury. Co ciekawe, premier Li Keqiang również zaznaczył, że zwiększy wydatki na rozwój i budowę sieci teleinformatycznych, 5G i innych nowoczesnych technologii.

Trudny rok 2020 Państwo Środka zakończyło sukcesem, gdyż udało mu się odnotować wzrost gospodarczy na poziomie 2,3 proc. Eksperci twierdzą, że sukces ten w sporej mierze był zależny od zwiększonego eksportu, który osiągnął rekordowy poziom 2,49 bln dol. Jeśli pocovidowe ożywienie się utrzyma, to bardzo możliwe, że Chiny w najbliższych latach staną się najsilniejszą gospodarką świata.

Rozwój współpracy 

Pod koniec 2020 r. zakończono negocjacje w sprawie umowy inwestycyjnej pomiędzy Unią Europejską a Chinami. Choć nie została jeszcze ratyfikowana, wiele państw, w tym Polska, zgłosiło swoje obawy. Nadal nie znosi barier w sektorze spożywczym, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia polskiego eksportu. Pomimo wprowadzenia ułatwień dla unijnych przedsiębiorstw w wejściu na rynek chiński przedstawione rozwiązania nie gwarantują symetrii ekspansji. Choć Chiny usuwają niektóre bariery, często pojawiają się nowe ograniczenia, szczególnie w sektorach technologicznych.

W corocznym badaniu „European Business in China: Business Confidence Survey 2020”, prowadzonym przez Izbę Handlową Unii Europejskiej, europejscy przedsiębiorcy mówią, że ciągle napotykają liczne utrudnienia w dostępie do rynku chińskiego. Zaliczają się do nich bariery pośrednie, np. złożone przepisy prawne i ograniczenia licencji, i bezpośrednie, np. zakaz inwestycji. Ponad 40 proc. ankietowanych zanotowało jednak poprawę warunków współpracy, w szczególności w sektorach finansowym, ochrony środowiska, turystycznym i motoryzacyjnym. Nadal największe ograniczenia dotykają sektorów: IT, prawnego i ochrony zdrowia. Jednakże ok. 50 proc. ankietowanych oznajmiło, że prowadzenie firmy w Chinach jest trudniejsze niż wcześniej. Jako główne narastające utrudnienia wymieniono niekorzystne interpretowanie przepisów prawnych, niejednoznaczność regulacji oraz dużą zmienność przepisów. Niestety, nieustannie są notowane oszustwa ze strony chińskich podmiotów, wobec których przedsiębiorstwa i ambasady pozostają często bezradne.

W tym samym badaniu z 2021 r. wymieniono podobne nastawienie europejskich przedsiębiorców, choć również zaznaczono, że europejskie inwestycje są bardzo stabilne w Państwie Środka, a europejscy przedsiębiorcy nadal odnotowują zyski pomimo pandemii COVID-19 i rosnących napięć politycznych. W przeciwieństwie jednak do poprzednich lat zagraniczne firmy poszukują nowych sposobów zmniejszenia swojej ekspozycji w Chinach, głównie z powodu rywalizacji technologicznej między Chinami a cywilizacją zachodnią. 

Przyszłość Polski i Chin

W ramach współpracy politycznej Polski i ChRL regularnie odbywają się spotkania przedstawicieli władz. W notatce rządowej z lutego 2022 r. po spotkaniu z Andrzejem Dudą prezydent Xi Jinping stwierdził, że Polska i Chiny powinny pogłębić swoją współpracę gospodarczą m.in. przez zwiększony import z Polski i współpracę przy budowie parku logistycznego w Polsce. Dodał również, że Chiny wierzą, iż Polska zapewni lepsze warunki biznesowe dla chińskich firm zainteresowanych inwestowaniem na terytorium RP. 

W związku z licznymi barierami ekspansja na rynek chiński na szeroką skalę w sektorach strategicznych będzie uciążliwa. Według ekspertów Polska powinna nastawić się na rozwój w kilku branżach:

• rolno-spożywczej
• ochrony środowiska
• maszyn górniczych i energetycznych 
• mebli
• bursztynu

Sektor rolno-spożywczy, pomimo barier, jest sektorem dynamicznie się rozwijającym. Bogacące się społeczeństwo chińskie chętnie kupuje zagraniczne produkty i zwraca uwagę na ich dobrą markę i jakość. W ostatnich 10 latach wartość importu wzrosła o ponad 60 mld dol. Eksperci oceniają, że największe szanse w rywalizacji na rynku chińskim będą miały polskie przedsiębiorstwa specjalizujące się w przetworach mleczarskich, produktach dla niemowląt, produktach zbożowych, wyrobach cukierniczych, czekoladowych, drobiowych, owocach i warzywach. 

Jako ciekawostkę warto dodać, że produkty dla niemowląt są traktowane w Chinach ze szczególną uwagą – w 2008 r. na skutek zanieczyszczenia mleka dla niemowląt melaminą zmarło w Chinach przynajmniej sześcioro niemowląt. Od czasu skandalu chińscy konsumenci chętniej kupują zagraniczne produkty spożywcze dla niemowląt. 

W związku z silną urbanizacją Chin i wzrostem poziomu życia branża ochrony środowiska jest również niezwykle istotna dla Pekinu. Polskie przedsiębiorstwa zajmujące się technologiami budowania oczyszczalni ścieków, utylizacji odpadów, filtrami, kontrolą jakości powietrza i wody, recyklingiem, segregacją odpadów i rewitalizacją gleb mają szansę osiągnąć sukces w Chinach. Podobnie jak branża maszyn górniczych i energetyki. Rozwój infrastruktury i budownictwa w ChRL skutkuje wyższym zapotrzebowaniem na maszyny i urządzenia górnicze, technologie energetyczne i górnicze oraz urządzenia redukujące ryzyko pracy. 

Jedną ze słynniejszych polskich gałęzi eksportowych są meble. Społeczeństwo chińskie dysponujące coraz większymi środkami chętnie inwestuje w dobrej jakości meble. Również w bursztyn, który dla wielu Chińczyków jest symbolem szczęścia, a także ma zastosowanie medyczne.

Podsumowanie

Choć chiński rozwój gospodarczy i wrodzona ambicja Chińczyków do rozszerzania swoich wpływów mogą się wydawać dla wielu inwestorów kuszące, inwestorzy zagraniczni nadal napotykają wiele barier prawnych, systemowych czy kulturowych. Bariery te czynią kraj Konfucjusza ciekawym, a jednocześnie wymagającym partnerem gospodarczym. 

Autor: Aneta Młodawska

Bibliografia

1. Chiny, KUKE, Warszawa 2018, https://kuke.com.pl/rynki-swiatowe/gospodarka-chin [dostęp: 14 maja 2022 r.].
2. European Chamber, Pekin, The European Union Chamber of Commerce in China, 2021, https://www.europeanchamber.com.cn/en/press-releases/3345 [dostęp: 14 maja 2022 r.].
3. Ministerstwo Rozwoju i Technologii, Informacje o państwach i współpracy gospodarczej z Polską [w:] Chińska Republika Ludowa, Warszawa, https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/informacje-o-panstwach-i-wspolpracy-gospodarczej-z-polska [dostęp: 14 maja 2022 r.]. 
4. Osiecki A., Ochrona praw własności intelektualnej w Chinach. PAIH podpowiada, jak to robić, „Rzeczpospolita”, https://firma.rp.pl/chiny/art34540881-ochrona-praw-wlasnosci-intelektualnej-w-chinach-paih-wskazuje-jak-to-robic-patenty-Chiny-Polska-znaki-towarowe [dostęp: 14 maja 2022 r.].
5. Polska w ChRL [w:] Informator ekonomiczny, Warszawa, https://www.gov.pl/web/chiny/informator-ekonomiczny [dostęp: 14 maja 2022 r.].
6. Przychodniak M., Zakończenie negocjacji porozumienia inwestycyjnego UE–Chiny, „Komentarz PISM” 2020, nr 95, https://www.pism.pl/publikacje/Zakonczenie_negocjacji_porozumienia_inwestycyjnego_UEChiny [dostęp: 26 marca 2022 r.].
7. Rekordowa wymiana handlowa z Chinami. Bez odpowiedniego przygotowania ekspansja na tamtejszy rynek jest niemożliwa, „Newseria”, https://biznes.newseria.pl/news/rekordowa-wymiana-handlowa,p1892050119 [dostęp: 26 marca 2022 r.].
8. Ryżkowska A., Kozikowski J., Chiński system zaufania społecznego, Kochański & Partners, Warszawa 2016, https://www.kochanski.pl/pl/aktualnosci/chinski-system-zaufania-spolecznego/ [dostęp: 14 maja 2022 r.]. 
9. Sprawozdanie Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie barier w handlu i inwestycjach 1 styczeń 2019 – 31 grudzień 2019 (COM/2020/236 final), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/pl/TXT/?uri=COM:2020:0236:FIN. 
10. Xi meets with Polish President Duda, vowing to lift bilateral practical cooperation to a new level, „Global Times”, https://www.globaltimes.cn/page/202202/1251507.shtml [dostęp: 20 maja 2022 r.].