Szczepionka infrastrukturalna
Inwestycje infrastrukturalne w Europie Środkowo-Wschodniej mogą skutecznie ograniczyć negatywny wpływ pandemii COVID-19 na gospodarkę tego regionu. Rekomendacje Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Unii Europejskiej obejmują m.in. projekty w zakresie transportu i energetyki.
Według najnowszych rekomendacji Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), inwestycje infrastrukturalne mogą stymulować wzrost gospodarczy oraz ograniczać straty spowodowane epidemią COVID-19. Raport IMF z września 2020 r. widzi je jako dźwignię wychodzenia z kryzysu na obszarach Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej oraz sposób redukcji spadku PKB. Zdaniem IMF, czas pandemii to – paradoksalnie – dobry okres do realizowania projektów infrastrukturalnych w krajach tego regionu, mocno odstającego pod tym względem od Europy Zachodniej[1].
Zalecenia IMF są zbieżne z Krajowym Planem Odbudowy (KPO), który wynika z Europejskiego Instrumentu Odbudowy (Recovery and Resilience Facility – RRF[2]). RRF jest częścią specjalnego programu „Next Generation EU”. Program ma na celu m.in. walkę ze skutkami pandemii. Budżet „Next Generation EU” wynosi 750 mld euro. . Polska może otrzymać ok. 23,1 mld euro w postaci bezzwrotnych grantów oraz ok. 34,2 mld euro w formie ewentualnych pożyczek.[3] Strona rządowa przygotowała 86 projektów w ramach KPO[4].
Sugerowane przez IMF i Unię Europejską inwestycje dotyczą m.in. infrastruktury transportowej (autostrady, drogi szybkiego ruchu, trasy kolejowe) i w coraz większym stopniu infrastruktury energetycznej. Już w 2017 r. Unia Europejska przyjęła propozycję Komisji Europejskiej przewidującą inwestycje w kwocie 444 mln euro w 18 projektów infrastrukturalnych w sektorze energetycznym. 263 mln euro z tej kwoty zostały przeznaczone na 10 projektów w Europie Środkowo-Wschodniej.[5]
Wzrost znaczenia sektora energetycznego, spowodowany m.in. rosnącym zaangażowaniem kapitału amerykańskiego, miał swoje odzwierciedlenie w budżecie UE. W 2019 r. suma przeznaczona przez KE na nowe przedsięwzięcia energetyczne w naszym regionie wynosiła już 800 mln euro.[6]
Potrzebę rozbudowy i modernizacji infrastruktury energetycznej i transportowej podkreśla także rządowa „Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do 2020 r. (z perspektywą do 2030 r.)”. Jednym z decydujących czynników jest nierównomierne skomunikowanie i dostęp do infrastruktury transportowej ukazany na poniższej grafice (dane z 2016 r.).
Rys. 1. Główne elementy sieci transportowej 2016 r. oraz dostępność czasowa do ośrodków wojewódzkich
Źródło: Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), s. 302
Atrakcyjna Polska
Portal Infracompass (powstały z inicjatywy krajów G20) uznaje Polskę w swoim tegorocznym zestawieniu (InfraCompass 2020) za kraj atrakcyjny inwestycyjnie. Nasze zalety to m.in. stabilność finansowa, zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności oraz przejrzyste ramy partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). Wśród rzeczy do poprawy wskazuje się brak zintegrowanego w jednym dokumencie planu rozbudowy infrastruktury, długi proces rejestracji nieruchomości (powyżej średniej krajów o wysokich dochodach) oraz niską wartość sfinalizowanych umów PPP. W ocenie dostępu do infrastruktury transportowej najgorzej wypadła kolej[7], najlepiej zaś transport lotniczy.[8] Raport zaleca, by podnosić atrakcyjność inwestycyjną Polski poprzez zmniejszenie kosztów działalności gospodarczej i poprawę procesów rejestracji majątku.
Atrakcyjność inwestycyjną Polski dostrzegają agencje i instytucje na całym świecie, w tym za Oceanem. W czerwcu 2019 r. Departament Handlu USA opublikował szczegółowy raport zachęcający inwestorów amerykańskich do zaangażowania kapitałowego w Polsce. Infrastruktura i inteligentne systemy transportowe zostały wymienione jako dziedziny najbardziej perspektywiczne. Raport zawiera dane na temat m.in. planów rozbudowy infrastruktury drogowej, kolejowej, terminali intermodalnych oraz rozwoju ruchu lotniczego i wzrostu ruchu pasażerskiego na lotniskach regionalnych i na Okęciu. W opracowaniu zwraca się uwagę inwestorów m.in. na:[9]:
- Centralny Port Komunikacyjny (szacowany koszt wynosi ok. 9 mld dol.),
- Centralny Port Morski w Gdańsku (szacowany koszt – 1,6-2,1 mld dol.),
- Projekt Port Gdynia: utworzenie dodatkowego portu o powierzchni do 180 ha (koszt projektu – 0,66 mld dol.,
- Przekop Mierzei Wiślanej (projekt będzie kosztował 236 mln dol.),
- Otoczenie CPK (szansa w szczególności dla firm technologicznych do zaangażowania w budowę smart city). [10]
Jak pokazują badania Mordor Intelligence, interesujący dla potencjalnych inwestorów może być również polski sektor budowlany, którego stan wpływa wyraźnie na naszą gospodarkę. W szczególności chodzi o inwestycje drogowe i kolejowe. Niektóre gałęzie branży budowlanej z powodu pandemii odnotowały spadek produkcji aż o 44 proc.[11]. Najmniejsze straty wystąpiły w obszarze projektów infrastrukturalnych, którym zapewniono wsparcie z instrumentów unijnych (drogi lądowe, linie kolejowe i tunele).
Współpraca i koordynacja
Szansą dla krajów naszego regionu jest zacieśnianie współpracy i koordynacja projektów infrastrukturalnych. 1 października 2020 r. Komitet Koordynacyjny Instrumentu Łącząc Europę (CEF) Europejskiej Sieci Infrastruktury przyznał 720 mln euro na rozwój energetycznej infrastruktury przesyłowej w Polsce, na Litwie, Łotwie i w Estonii[12]. Największa część tej kwoty, 493 mln euro, została wyasygnowana na interkonektory między Polską a Litwą. Pozostałe środki pójdą na modernizację systemów energetycznych w pozostałych państwach bałtyckich.
Region Europy Środkowo-Wschodniej jest postrzegany jako bardzo atrakcyjne miejsce do inwestowania w odnawialne źródła energii (OZE) oraz infrastrukturę transportową, w tym lotniczą (rejestruje się tutaj największy wzrost ruchu pasażerskiego w Europie). Potwierdzają to stosunkowo wysokie pozycje państw z tego obszaru w międzynarodowych zestawieniach. W opracowaniu „Infrastructure Index 2019: Bridging Continents”[13] globalnej kancelarii prawniczo-podatkowej CMS, Polska znalazła się najwyżej spośród krajów tego regionu, bo aż na 19. miejscu.[14]. Zawdzięcza to takim czynnikom, jak stabilna sytuacja polityczna oraz coraz większy udział firm prywatnych w realizowanych projektach. Warto wspomnieć o miejscach naszej konkurencji – Czechy znalazły się na 23. pozycji, Słowacja –24., Węgry – 28., Rumunia – 39., a Bułgaria –41.
Trójmorze
Projektem, który za główne zadanie ma rozwój współpracy przy rozbudowie infrastruktury, jest inicjatywa Trójmorza (3SI), zainicjowana przez prezydentów Polski i Chorwacji – Andrzeja Dudę i Kolindę Grabar-Kitarović. Zrzesza ona obecnie 12 państw Unii Europejskiej.
Deficyt infrastrukturalny w regionie CEE, obejmującym także Trójmorze, szacowany jest na 1 bilion dolarów[15]. Dokładniejsze wyliczenia podaje opublikowany w 2017 r. raport firmy doradczej PwC i Atlantic Council, który potrzeby inwestycyjne do roku 2025 na samą tylko infrastrukturę transportową regionu (razem z krajami Bałkanów) szacuje na 615 mld dol.[16].
Dla wsparcia współpracy w ramach 3SI w 2019 r. polski Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) i rumuński bank rozwoju Exim Bank powołały Fundusz Międzymorza, który koncentruje się na trzech sektorach: transport, energetyka, cyfryzacja[17].
Raport przygotowany przez BGK i ośrodek analityczny SpotData przewiduje, że do 2030 r. wydatki na inwestycje infrastrukturalne w państwach Trójmorza sięgną 1,1 bln euro.[18], z czego tylko infrastruktura transportowa pochłonie 290 mld euro[19]. W opracowaniu tym zwraca się także uwagę na nieco pomijaną kwestię wodnego transportu śródlądowego.
Rys.2. Długość dróg wodnych i wielkość przewozu towarów transportem śródlądowym – Trójmorze na tle Niemiec
Źródło: Perspektywy dla inwestycji infrastrukturalnych w Trójmorzu, SpotData, 2019 r., s.23
Większe zaangażowanie w regionie
Podczas dorocznych szczytów Trójmorza określa się status aktualnej współpracy oraz wyznacza nowe zadania dla państw członkowskich. Jednym z głównych rezultatów III Szczytu Inicjatywy Trójmorza, który odbył się w Bukareszcie w 2018 r., była lista projektów priorytetowych łączących rejon Trójmorza. W trakcie tegorocznego spotkania w Tallinie ich liczbę powiększono do 77. Projekty transportowe stanowią na niej 49 proc., energetyczne – 33 proc., zaś cyfryzacyjne – 17 proc.[20].
Podczas szczytu w Tallinie Beata Daszyńska-Muzyczka, prezes BGK i przewodnicząca rady nadzorczej Funduszu Międzymorza[21], ogłosiła wzrost zaangażowania swojego banku w tenże fundusz o 250 mln euro. Decyzja ta została podjęta pod wpływem negatywnych skutków pandemii koronawirusa[22] oraz świadomości potrzeby zwiększenia budżetu na realizację projektów dających szansę na długofalowe korzyści. Zakładane środki w funduszu to 3-5 mld euro[23]. Do tej pory ich wartość osiągnęła 800 mln euro.
Strategicznie ważne wydaje się być połączenie dwóch największych państw regionu Trójmorza: Polski i Rumunii. Obydwa są położone sworzniowo, tworzą pomost bałtycko-czarnomorski i – jak pisał jeden z twórców polskiej geopolityki Eugeniusz Romer – oddzielają „Europę Zachodnią od Wschodu”[24]. Połączenie Polski z Rumunią, pomijając Ukrainę, która nie jest członkiem inicjatywy Trójmorza, daje najkrótszą drogę z Morza Bałtyckiego nad Morze Czarne, biegnącą historycznie przez obszar I Rzeczypospolitej. Również układ sieci TEN-T (transeuropejska sieć transportowa) sprzyja połączeniom lądowym między Polską a Rumunią.[25]
Rys. 3. Zwężenie pomostu bałtycko-czarnomorskiego.
Źródło: Google
Rys. 4. Korytarze sieci TEN-T
Źródło: The Road Ahead. CEE Transport infrastructure dynamics, Joint Atlantic Council – PwC Report, 2017 r., s. 11
Podsumowanie
W dobie epidemii koronawirusa szczególnym problemem jawi się stabilizacja, odbudowa i dalszy rozwój gospodarki. Stymulatorem mogą być inwestycje infrastrukturalne. Kraje regionu Środkowo-Wschodniej Europy, które kapitałowo stoją w pozycji gorszej niż kraje Zachodniej Europy i Ameryki Północnej, powinny skorzystać z tego sposobu pobudzania wzrostu. Pozwala on nie tylko niwelować skutki pandemii, ale także nadrobić zaległości w sferze infrastruktury. Korzystne okoliczności do podejmowania działań w tej sferze to przynależność do Unii Europejskiej i Międzynarodowego Funduszu Walutowego, które obecnie pomagają inwestować w infrastrukturę.
Bartosz Kaczmarek – absolwent bezpieczeństwa narodowego na Akademii Obrony Narodowej oraz (po reorganizacji) Akademii Sztuki Wojennej. Menedżer przez lata bezpośrednio związany z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw, a następnie administracją państwową. Swoje doświadczenie i umiejętności wykorzystuje doradzając podmiotom pozarządowym oraz MŚP. Naukowo zajmuje się rozwojem kultury strategicznej oraz klasyczną strategią. Pracuje w branży logistycznej. Na co dzień zajmuje się planowaniem strategicznym oraz współpracą z partnerami zagranicznymi.
[1] https://www.imf.org/en/News/Articles/2020/09/24/na092820-central-eastern-southeastern-europe-after-covid-19-securing-recovery-wise-public-investment
[2] https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/health/coronavirus-response/recovery-plan-europe_pl
[3] https://www.gov.pl/web/planodbudowy/co-to-jest-kpo
[4] https://www.gov.pl/web/rozwoj-praca-technologia/krajowy-plan-odbudowy-to-blisko-60-mld-euro-dla-polski
[5] https://www.ceep.be/eu-invests-263-eur-million-energy-infrastructure-cee-region/
[6] https://www.ceep.be/eu-invests-almost-eur-800-million-on-energy-infrastructure-in-central-europe/
[7] https://infracompass.gihub.org/ind_country_profile/pol/#country-overview-data
[8] https://infracompass.gihub.org/ind_country_profile/pol/
[9] https://www.export.gov/apex/article2?id=Poland-Infrastructure-Intelligent-Transportation-Systems
[10] https://www.export.gov/apex/article2?id=Poland-Infrastructure-Intelligent-Transportation-Systems
[11] https://www.mordorintelligence.com/industry-reports/poland-construction-market
[12] https://www.pse.pl/web/pse-eng/-/eu-secured-720-mln-for-energy-infrastructure-projects-in-poland-and-the-baltic-states
[13] https://emerging-europe.com/news/cee-countries-offer-huge-investment-opportunities-in-renewables-and-infrastructure/
[14] https://cms.law/en/alb/publication/bridging-continents-infrastructure-index-2019/europe-brimming-with-opportunities/country-summaries
[15] https://eeas.europa.eu/delegations/united-states-america/85515/infrastructure-investment-central-europe-three-seas-initiative_en
[16] https://www.pwc.pl/en/publikacje/2017/the-road-ahead-cee-transport-infrastructure-dynamics.html
[17] https://www.rp.pl/Transport/301209888-Miliardy-euro-poplyna-na-sprawniejszy-transport.html
[18] https://raporty.spotdata.pl/trojmorze
[19] „Perspektywy dla inwestycji infrastrukturalnych w Trójmorzu”, SpotData, 2019r., s.19
[20] https://3seas.eu/about/progressreport
[21] https://media.bgk.pl/113038-fundusz-trojmorza-rosnie-bgk-zwiekszyl-udzial-w-funduszu-trojmorza-o-250-mln-euro
[22] https://media.bgk.pl/113038-fundusz-trojmorza-rosnie-bgk-zwiekszyl-udzial-w-funduszu-trojmorza-o-250-mln-euro
[23] https://300gospodarka.pl/explainer/fundusz-inwestycyjny-inicjatywy-trojmorza-czym-jest-nowa-inicjatywa-bgk-explainer
[24] „Ziemia i Państwo’, Romer E., Lwów, 1939r.
[25] „The Road Ahead. CEE Transport infrastructure dynamics.” Joint Atlantic Council – PwC Report, 2017 r.
