Problem wagi ciężkiej
Otyłość jest poważną w skutkach chorobą, która wymaga specjalistycznego leczenia. Wiąże się z licznymi groźnymi powikłaniami. Cierpi na nią już 21 proc. Polaków.
Istnieje tendencja, by otyłość traktować nie w kategoriach medycznych, a jedynie estetycznych. Jest to jednak przewlekła choroba, która samoistnie nie ustępuje i skraca życie nawet o kilkanaście lat. Mówiąc wprost – otyłość jest poważną chorobą ogólnoustrojową powodującą daleko idące konsekwencje zdrowotne. Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że z powodu otyłości rocznie umiera na świecie ponad 2,8 mln ludzi. Ryzyko śmierci jest tym wyższe, im więcej waży pacjent. Zgon poprzedzony jest rozwojem licznych chorób, na które zdecydowanie częściej narażone są osoby z otyłością.
Nadciśnienie tętnicze
Nadciśnienie tętnicze jest jedną z najczęstszych, a zarazem najniebezpieczniejszych konsekwencji otyłości. Aż 78 proc. mężczyzn i 65 proc. kobiet choruje na nadciśnienie powiązane z otyłością. Może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak dysfunkcja nerek, utrata wzroku, zawał serca lub udar mózgu. Wymagają one złożonego leczenia, a także żmudnej rehabilitacji.
Cukrzyca typu 2
Silnie powiązana z otyłością jest także cukrzyca typu 2. Większość osób z cukrzycą uważa, że ich otyłość jest skutkiem, a nie przyczyną. Nic bardziej mylnego! Jest wręcz odwrotnie. To właśnie nadmiar masy ciała prowadzi do zaburzenia funkcjonowania gospodarki węglowodanowej. Im więcej nadmiarowych kilogramów, tym większe ryzyko cukrzycy. Szacuje się, że do 65 proc. zachorowań na cukrzycę wynika właśnie z nadmiaru masy ciała. Gospodarka węglowodanowa jest najbardziej narażona na zaburzenia, jeżeli nadmiar tkanki tłuszczowej gromadzi się w obrębie brzucha (otyłość androidalna).
Nieprzerwany stan zapalny
Tkanka tłuszczowa jest aktywna hormonalnie – wydziela związki, które między innymi powodują zachwianie delikatnej równowagi endokrynologicznej. Jednym z efektów jest zaburzenie poziomu cukru we krwi.
Tkanka tłuszczowa odpowiada także za produkcję mediatorów zapalnych, co oznacza, że organizm jest w nieprzerwanym stanie zapalnym. Sytuacja taka może trwać latami, wywołując kolejne powikłania zdrowotne – od osłabionej odporności na infekcje aż po różnego rodzaju nowotwory. Nowotwory związane z otyłością występują nie tylko obrębie układu pokarmowego (rak piersi czy macicy u kobiet).
Miażdżyca
Przewlekły stan zapalny spowodowany otyłością odpowiada także za rozwój miażdżycy; cholesterol odkłada się wtedy w tętnicach w postaci blaszki, która blokuje swobodny przepływ krwi. To z kolei może prowadzić do intensywnego bólu podczas nawet niewielkiego wysiłku fizycznego oraz niedokrwienia mięśnia sercowego (jeżeli zwężeniu ulegną tętnice doprowadzające krew do serca). Niestety, samo niedokrwienie nie jest największym problemem. Blaszka miażdżycowa czasami pęka, tworząc skrzeplinę, która może tamować dopływ krwi do ważnych narządów, powodując udar mózgu, zawał serca, ostre niedokrwienie kończyn czy nerek.
Gospodarka hormonalna
Otyłość ma wpływ na wydzielanie i metabolizm hormonów płciowych. Ze względu na aktywność hormonalną tkanki tłuszczowej kobiety z otyłością mają większy problem z zajściem w ciążę (zarówno w sposób naturalny, jak i wspomagany) niż kobiety z prawidłową masą ciała. Nawet jeżeli do poczęcia dojdzie, będzie to ciąża wysokiego ryzyka. Kobieta i dziecko narażone są na większe prawdopodobieństwo komplikacji, przedwczesnego porodu czy poronienia. Dodatkowo poprzez tzw. programowanie metaboliczne otyłość matki może prowadzić do predyspozycji dziecka do otyłości.
Choroby wątroby
Otyłość jest także przyczyną chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego. Konsekwencją może być stłuszczenie wątroby (nazywane NAFLD). Jest ono szczególnie niebezpieczne, ponieważ wątroba nie boli. Można więc chorować, nic o tym nie wiedząc.
U osób przewlekle chorych na otyłość dochodzi do zmiany składu żółci (czyli płynu produkowanego przez wątrobę, wspomagającego trawienie tłuszczów) gromadzonej w pęcherzyku żółciowym. Mogą się z niej wytrącać złogi, czyli tzw. kamienie żółciowe. Sytuacja ta częściej występuje u kobiet, znaczenie ma także wiek i nadmierne spożycie tłuszczów.
Uszkodzenie stawów
Uszkodzenia stawów to kolejna dolegliwość, która spotyka osoby z otyłością. Zniszczona chrząstka stawowa prowadzi do stanów zapalnych, bólu, a następnie zwyrodnień, które trwale ograniczają ruchomość. U osób z otyłością najbardziej obciążonym stawem są kolana – to one w pierwszej kolejności zaczynają doskwierać.
Oddychanie
Nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza w rejonie klatki piersiowej i brzucha, utrudnia też oddychanie. Wśród osób cierpiących na obturacyjny bezdech senny aż 70 proc. stanowią osoby z otyłością.
Setki powikłań
Naukowcy szacują, że otyłość prowadzi do 200 powikłań zdrowotnych. Z jej powodu spada jakość życia – pojawiają się kłopoty w wykonywaniu nawet podstawowych czynności, a normalnemu funkcjonowaniu towarzyszą dolegliwości bólowe.
Co z leczeniem?
Pierwszym krokiem do prawidłowego leczenia otyłości jest rozpoznanie tej choroby. Problem polega na tym, że jest często niezdiagnozowana i chorzy trafiają do lekarza już na etapie powikłań. Leczenie chorób współistniejących powinno uwzględniać pierwotną przyczynę, czyli otyłość, a nie jedynie jej konsekwencji zdrowotne.
Kiedy zaczyna się otyłość?
Jest wiele metod oceny masy ciała, od prostych, polegających na pomiarze obwodu tali lub wyliczeniu stosunku obwodu talii do brzucha, po bardziej złożone, obejmujące pomiar składu ciała metodą impedancji bioelektrycznej.
Najpopularniejszym wskaźnikiem otyłości jest jednak BMI (Body Mass Index). Oblicza się go na podstawie wzrostu (w metrach) i masy ciała (w kilogramach).
W optymalnej sytuacji wskaźnik ten powinien mieścić się pomiędzy 18,50 a 24,99. W przypadku wartości mieszczących się w przedziale 25-30 mamy do czynienia z nadwagą, a powyżej tych wartości – z otyłością.
BMI nie pozwala na rozróżnienie pomiędzy masą rozbudowanej tkanki mięśniowej a masą tkanki tłuszczowej. Istnieje więc możliwość, że na podstawie BMI uznamy za osobę z otyłością kulturystę, choć w jego ciele tłuszcz zdecydowanie ustępuje miejsca muskulaturze.
Współczynnik BMI nie uwzględnia też proporcji budowy ciała ani sposobu dystrybucji tkanki tłuszczowej w organizmie. Czy to ma znaczenie? Tak. Tkanka tłuszczowa rozmieszczona w różny sposób będzie różnie oddziaływać na organizm. Kiedy jest rozmieszczona równomiernie w całym ciele lub gdy gromadzi się w okolicach pośladków i ud (przede wszystkim u kobiet), mamy do czynienia z najmniej niebezpiecznym wariantem choroby. Otyłość taką nazywamy gynoidalną (potocznie – typ gruszka). O otyłości androidalnej (inaczej – trzewna, typ jabłko), jej najbardziej niebezpiecznej odmianie, mówimy, kiedy nadmiar tłuszczu gromadzi się w obrębie brzucha.
Jak odróżnić otyłość androidalną od gynoidalnej? Wystarczy zmierzyć obwód talii (w najwęższym miejscu). W naszej populacji otyłość trzewną rozpoznaje się, jeżeli pomiar ten jest równy bądź większy niż 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet.
Jak leczy się otyłość?
Terapia osób z nadmiarem masy ciała powinna być wielopłaszczyznowa, co oznacza, że różne formy leczenia powinny być wprowadzane w sposób skoordynowany.
Pierwsze kroki w walce z otyłością to prawidłowa dieta i aktywność fizyczna. Ruch jest dla osób z otyłością formą terapii, a nie rekreacją. W profilaktyce nadmiaru masy ciała wysiłek fizyczny powinien trwać 30-60 minut dziennie, w leczeniu otyłości i nadwagi wydłuża się do 60-90 minut.
Kolejną składową skutecznego leczenia nadmiaru masy ciała jest terapia behawioralna. Obejmuje ona zmianę zachowań żywieniowych pacjenta, które prowadzą do przyrostu masy ciała. Może to być np. niewłaściwa organizacja posiłków (np. jedzenie nieregularne i pospieszne, jedzenie w czasie największego głodu, podczas oglądania telewizji, podjadanie pomiędzy posiłkami czy „zajadanie” trudnych emocji, takich jak stres, złość, smutek).
Mniej znanym sposobem walki z otyłością jest farmakoterapia. Leki są częścią złożonego leczenia otyłości i nie mogą zastąpić zmian sposobu odżywiania oraz aktywności fizycznej, skutecznie jednak uzupełnią te procesy.
Farmakoterapia ułatwia zastosowanie się do zaleceń żywieniowych oraz zmniejsza ryzyko lub zaawansowanie powikłań otyłości.
Ponieważ otyłość jest chorobą przewlekłą, leczenie farmakologiczne także powinno być długotrwałe.
Otyłość leczy się również chirurgicznie.
Problem z leczeniem otyłości
Dostępność do lekarzy rodzinnych, a także specjalistów, jest ograniczona, problemem jest także wywierana na nich presja czasowa. To powoduje, że nawet zwykła rozmowa o zdiagnozowaniu otyłości i konieczności podjęcia jej leczenia bywa czasami niemożliwa.
Najlepiej gdyby leczenie otyłości odbywało się pod okiem specjalistów i w odpowiednio przygotowanych do tego ośrodkach. Niestety, jest ich za mało. Dlatego to lekarz rodzinny powinien służyć pacjentowi informacją na temat leczenia otyłości za pomocą diety, aktywności fizycznej i farmakoterapii. W przypadku braku oczekiwanych rezultatów leczenia pacjent powinien zostać skierowany do specjalistycznego ośrodka zajmującego się leczeniem otyłości.
Co możemy zrobić?
Epidemia otyłości jest powszechnym problemem i wymaga pilnych zmian systemowych w opiece zdrowotnej. Każdy może jednak włączyć się w tę walkę. Przede wszystkim dbając o prawidłową masę ciała – swoją oraz najbliższych. Każdy nadmiarowy kilogram tłuszczu jest obciążeniem dla zdrowia. Otyłość to choroba, która nie ustępuje bez interwencji lekarskiej, prowadzi do licznych powikłań i skraca życie. Wymaga leczenia pod nadzorem specjalistów.
Autor: Hanna Wilska
Partnerem projektu jest Novo Nordisk Pharma Sp. z o. o.
