Finansowanie think tanków w Polsce

2020.03.10

Fundacja Republikańska

Nie istnieje sztywna definicja formy prawnej think tanków. Przyjmuje się jednak, że aby mówić o tego typu tworze, powinny być spełnione trzy podstawowe  założenia: organizacja powinna być niezależna, zajmować się badaniami i analizami dotyczącymi spraw publicznych i nie może działać dla zysku. Dlatego zazwyczaj think tanki przyjmują formę prawną organizacji non profit, wśród których należy wyróżnić przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Wstęp ten tłumaczy nam już jasno to, co najważniejsze w ich sytuacji finansowej – z założenia organizacje tego rodzaju przeznaczają wszystkie swoje środki na realizację celów statutowych, czyli najprościej ujmując – nie pracują one dla osiągnięcia zysku. A jak sama nazwa wskazuje, cele tego typu organizacji określone są w statucie, który zawiera ramowe wytyczne działania organizacji non profit. Dodatkowo, aby zachować pełną niezależność opiniotwórczą, powinny one wystrzegać się finansowania wyłącznie z jednego źródła, starając się jak najbardziej dywersyfikować kanały przychodów.

W niniejszym artykule zostaną przedstawione specyfika organizacji non profit, w tym think tanków, w Polsce oraz analiza różnych sposobów finansowania tego rodzaju organizacji.

Specyfika organizacji non profit

Organizacje non profit można scharakteryzować za pomocą następujących cech. Przede wszystkim są to organizacje prywatne. Oprócz tego są one w pewnym stopniu zinstytucjonalizowane i mogą występować w różnych formach prawnych (stowarzyszenie, fundacja). Ich działanie jest dobrowolne i opiera się na dobrej woli członków, pracowników, fundatorów oraz beneficjentów, którzy zgadzają się na przestrzeganie zasad zawartych w statucie. Ponadto działanie organizacji non profit – co jeszcze raz podkreślę – nie jest nastawione na zysk, a ewentualny dochód jest przeznaczany na realizację merytorycznych celów zapisanych w statucie. Oczywiście organizacje tego rodzaju mogą zatrudniać i wynagradzać pracowników, co w żaden sposób nie stoi w sprzeczności z powyższym^[1].

Określa się, że skłonność osób indywidualnych oraz instytucji do wspierania organizacji non profit zależy od następujących czynników: efektywności tych organizacji, ich stabilności działania, reputacji oraz informacji, które dana organizacja ujawnia. Efektywność należy tutaj rozumieć jako sprawność prowadzonych działań, wyrażoną w rezultatach tych działań. Stabilność działania oznacza przewidywalność osiąganych efektów. Reputację można w tym przypadku utożsamić ze społecznym wizerunkiem organizacji. Ujawniane informacje siłą rzeczy oznaczają natomiast jawność prowadzonych działań i osiąganych rezultatów^[2].

Oznacza to w praktyce, że finansowanie może być łatwiej zdobyć tym organizacjom non profit, które osiągają widoczne rezultaty, prowadzą działania w sposób jawny, przejrzysty i przewidywalny oraz skutecznie budują swój pozytywny wizerunek. W przypadku think tanków sytuacja komplikuje się wraz z obszarem specjalizacji oraz paletą ekspertów należących do organizacji lub z nią współpracujących. Dodatkowymi czynnikami wpływającymi na atrakcyjność organizacji są:

1. bezstronność,
2. niezależność finansowa,
3. wiarygodność ekspertów,
4. stałe inicjatywy,
5. obecność w debacie publicznej i w mediach,
6. specjalizacja,
7. jakość ekspertów.

 Dlatego budując markę organizacji, należy pamiętać, że największym jej zasobem są ludzie, którzy ją reprezentują, ich wykształcenie, osobowość, rzetelność i umiejętność budowania przekazu. Istotne są też stałe inicjatywy tworzące obszar specjalizacji i punkty odniesienia dla potencjalnych zainteresowanych współpracą, takie jak cykliczne raporty, coroczne podsumowania, choćby – jak w przypadku Fundacji Republikańskiej – mapy budżetowe. Są to niezawodne wizytówki, które powinno się traktować jak portfolio.

Droga ekspercka – działalność badawcza, analityczna i ekspercka

Najistotniejsze w kontekście wspierania działalności think tanku są kompetencje, wiedza, umiejętności i czas jej członków oraz sympatyków. Oczywiście inne typy organizacji non profit również mogą podążać tą drogą, tworząc i prowadząc badania, pisząc opracowania analiz, ekspertyzy, raporty i opinie na zlecenie organizacji zewnętrznych. Krok ten w przypadku think tanków jest jednak dużo bardziej różnorodny ze względu na możliwości, jakie niesie ze sobą posiadanie w zasobach organizacji dobrze dobranego zespołu ekspertów. W takiej sytuacji to oni są największą wartością, a ich wkład intelektualny stanowi podstawę do podjęcia współpracy z ośrodkami pierwszego, drugiego oraz trzeciego sektora jako wsparcie, ale i zaplecze intelektualne. Tu współpraca zależy tylko od wydolności i sprawności sprzedażowej organizacji oraz zapotrzebowania na rynku. Praktycznie rzecz ujmując, think tanki mają legitymację, aby realizować zamówienia z wolnego rynku, świadcząc usługi tworzenia przede wszystkim:

1. opinii,
2. ekspertyz,
3. strategii,
4. opracowań,
5. koncepcji,
6. oszacowań,
7. symulacji,
8. raportów,
9. podręczników.

Ta forma samofinansowania się wydaje się naturalna właśnie dla think tanków.

Sposoby finansowania działalności organizacji non profit

Określa się, że podstawowym sposobem finansowania organizacji non profit są własne środki członków oraz dary pieniężne i materialne od osób, które nie są związane z organizacją. Najprościej mówiąc, oznacza to darowizny i przelewy od osób chcących wesprzeć działalność organizacji lub – co jeszcze dość rzadko się zdarza – przekazanie środków na wybrany cel społeczny jako wykonanie nakazu sądowego przy wyroku za chociażby zniesławienie. Ponadto środkiem mającym wesprzeć prace NGO-sów jest opieranie ich funkcjonowania na pracy wolontariuszy. W ogólności działalność organizacji non profit może być finansowana poprzez projekty krajowe i międzynarodowe, sponsoring, dobrowolne darowizny oraz działalność badawczą, analityczną i ekspercką członków fundacji.

W celu uzyskania finansowania może być również konieczne dostosowanie strategii działania organizacji do oczekiwań donatorów, niezależnie od tego, czy są to instytucje finansujące dany projekt, sponsorzy, darczyńcy czy klienci usług eksperckich organizacji^[3].

Projekty krajowe

Poza działaniami fundacji polegającymi na poszukiwaniu donatorów NGO-sy mogą aktywnie brać udział w zdobywaniu środków na działalność poprzez poszukiwanie grantów i projektów. Co to oznacza w praktyce? Najprościej rzecz ujmując, członkowie organizacji poszukują naboru wniosków lub projektów będących zbieżnymi z ich celami statutowymi i pomysłem na działalność, po czym aplikują o te środki we wskazany przez organizatora konkursu sposób. Tu niestety pojawia się pierwsza, najczęściej zaporowa, bariera w postaci konieczności wniesienia wkładu własnego przez organizację, a ten może wynosić w niektórych przypadkach nawet do 80 proc. wnioskowanej kwoty. Z mojego doświadczenia wynika jednak, że w przypadku projektów krajowych wkład wynosi zazwyczaj od 5 do 25 proc. wnioskowanej kwoty. Jest to dość krzywdząca praktyka ze względu na to, że najczęściej organizacjami ogłaszającymi tego typu konkursy są instytucje państwowe, które przekazują środki instytucjom pozarządowym, aby te realizowały cele statutowe będące de facto celami społecznymi wpisanymi w obowiązki państwa. Najprościej mówiąc, NGO-sy dokładają jeszcze ze swoich środków, aby móc odciążyć pierwszy sektor. Niestety, zgromadzenie wkładu własnego dla wielu organizacji jest niezwykle trudne. Dlatego dla początkujących organizacji najkorzystniejsze wydają się konkursy podobne do tych ogłaszanych choćby przez Narodowy Instytut Wolności (NIW). Młode organizacje znajdą tam wsparcie w postaci chociażby sfinansowania wkładu własnego przez NIW, ale i nabory wniosków o dofinansowanie działań społecznych niewymagających wkładu własnego.

Projekty międzynarodowe

Z kolei projekty międzynarodowe mogą kojarzyć się przede wszystkim z projektami związanymi z programami Unii Europejskiej (tzw. projektami unijnymi), wśród których można wymienić m.in.: Creative Europe (CREA), Horizon 2020 (H2020) czy program na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw (COSME)^[4]. Programy UE są związane z takimi obszarami jak ochrona zdrowia, migracja, oświata, ochrona środowiska, rolnictwo, bezpieczeństwo wewnętrzne oraz ochrona praw obywatelskich.

Wśród innych możliwości finansowania w ramach projektów międzynarodowych należy wymienić m.in. projekty Europejskiego Obszaru Gospodarczego, obejmujące programy związane z badaniem innowacji, ograniczaniem ubóstwa, ze środowiskiem, z energią i gospodarką niskoemisyjną^[5].

Sponsoring

Sponsoring stanowi źródło pozyskiwania kapitału, który jest wykorzystywany między innymi przez instytucje non profit, jednostki publiczne oraz osoby fizyczne i podmioty gospodarcze. Jego cechą charakterystyczną jest występowanie wzajemnych świadczeń sponsora i sponsorowanego w celu osiągnięcia korzyści finansowych i wizerunkowych^[6]. Do obszarów sponsoringu zalicza się: sport, kulturę i sztukę, ekologię, sferę społeczną (np. wspieranie placówek publicznych), ochronę zdrowia oraz oświatę^[7]. Charakter świadczenia na rzecz sponsorowanego może być finansowy, rzeczowy lub usługowy^[8].

Istotnym elementem, który odróżnia sponsoring od darowizny, jest ekwiwalentność. Polega ona na tym, że jeżeli jest sponsorowane wydarzenie sportowe, to działania na rzecz np. reklamy firmy A (która jest sponsorem) w ramach danego wydarzenia muszą mieć taką wartość jak wydatki, które firma A ponosi na sponsoring tego wydarzenia. Beneficjent projektu sponsoringowego jest zobowiązany do zawarcia umowy sponsoringowej oraz wykazania ekwiwalentności. Jeżeli dane wydarzenie ma swoją promocję reklamową, wówczas można obliczyć cenę takiej reklamy.

Wśród organizacji udzielających sponsoringu można wymienić m.in.: Eneę^[9], KGHM^[10] oraz Grupę PKP^[11].

Nowe trendy – dobrowolne darowizny, fundraising oraz crowdfunding

Kolejny sposób sponsorowania organizacji non profit stanowią dobrowolne darowizny przekazywane przez jej członków i sympatyków. Mogą one mieć charakter zarówno finansowy, jak i rzeczowy. Pozyskiwać środki można również od osób i instytucji, które nie są związane z daną organizacją non profit. Określa się to jako fundraising. Szczególnym rodzajem fundraisingu jest crowdfunding, który polega na pozyskiwaniu środków finansowych od relatywnie wielu niezwiązanych ze sobą darczyńców, w relatywnie niewielkich kwotach^[12]. Crowdfunding w ostatnich latach zyskał na popularności ze względu na funkcjonowanie crowdfundingowych platform internetowych, takich jak Patronite^[13] czy Wspieram.to^[14].

Podsumowanie

Organizacja non profit ma wiele możliwości finansowania swojej działalności statutowej w zależności od jej profilu. Organizacje zrzeszające ekspertów z różnych dziedzin mogą podjąć się realizacji projektu krajowego lub międzynarodowego bądź udziału w nich. Organizacje ukierunkowane na działalność ekspercką mogą prowadzić badania, opracowywać analizy, ekspertyzy, raporty i opinie na zlecenie organizacji zewnętrznych.

Natomiast jeżeli organizacja nie zrzesza ekspertów lub nie jest w stanie ich wykorzystać, wówczas może złożyć wniosek o sponsoring realizowanych działań u przedsiębiorstw, które oferują taką formę wsparcia. Ostatnią możliwość stanowi opieranie się na dobrowolnych darowiznach oraz fundraisingu, w przypadku których wsparcie mogą zapewnić wolontariusze.

W kontekście think tanku organizacji zaleca się dywersyfikację źródeł finansowania w celu zachowania bezstronności. Oczywiście w zależności od jej profilu oraz zrzeszanych ekspertów konfiguracje strumieni środków finansowych mogą być niezwykle różne. Ważna jest jednak świadomość, że wartością nadrzędną, bez której żaden think tank nie ma szansy powodzenia, są kompetentni eksperci, rzetelnie wykonujący swoją pracę.

Autor: Anna Bojanowska-Sosnowska. Ekonomistka, ekspert Fundacji Republikańskiej. Wiceprezes Fundacji Ambitna Polska. Autorka licznych publikacji z zakresu: polityki społecznej, rynku pracy, problemów pokoleń w życiu społecznym oraz różnorodności. W pracy naukowej zajmuje się problematyką starzenia się społeczeństwa, różnorodności na rynku pracy, aktywizacji zawodowej.

Źródła

1. P. Belleflamme, T. Lambert, A. Schwienbacher, „Crowdfunding: Tapping the right crowd”, „Journal of Business Venturing” 2014, nr 29 (5), s. 585–609.
   1. A. Buczkowska, A. Zbaraszewska, „Sponsoring w księgach rachunkowych jednostki gospodarczej”, „Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia” 2016,
      nr 2 (80), Cz. 1 „Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi”,  s. 13–14.
   1. U. Grzelońska, „Rola sektora non profit w polskiej gospodarce”, „Studia Ekonomiczne” 2011, nr 4.
   1. A. Kalinowska-Żeleźnik, „Wykorzystanie internetu i nowoczesnych technologii komunikowania w event marketingu”, „Zeszyty Prasoznawcze” 2015, nr 58 (3).
   1. A. Marciszewska, „Profesjonalizacja zarządzania organizacjami non profit – ujęcie teoretyczne”, „Organization and Management” 2014, nr 164.
   1. A. Sznajder, „Marketing sportu”, PWE, Warszawa 2008.
   1. H. Waniak-Michalak, E. Zarzycka, „Finansowe i niefinansowe czynniki motywujące darczyńców indywidualnych i instytucjonalnych do finansowania organizacji pożytku publicznego”, „Zarządzanie Publiczne” 2013, nr 3 (23).
   1. „Raportowanie CSR”, Grupa Enea, https://www.enea.pl/pl/grupaenea/odpowiedzialny-biznes/raportowanie-csr, (dostęp 11.12.2019).
   1. Fundacja Grupy PKP, https://www.pkp.pl/pl/grupa-pkp/fundacja, (dostęp 11.12.2019).
   1. Granty Europejskiego Obszaru Gospodarczego, https://eeagrants.org/, (dostęp 11.12.2019).

11. „Sponsoring”, KGHM Polska Miedź, https://kghm.com/pl/zrownowazony-rozwoj/sponsoring, (dostęp 11.12.2019).

12. Komisja Europejska, możliwości finansowania, https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/home (11.12.2019).

13. Patronite, https://patronite.pl/, (dostęp 13.12.2019).

14. Wspieram.to, https://wspieram.to/, (dostęp 13.12.2019).

^[1] Grzelońska, U. (2011). Rola sektora non profit w polskiej gospodarce. Studia ekonomiczne, (4).

^[2] Waniak-Michalak, H., & Zarzycka, E. (2013). Finansowe i niefinansowe czynniki motywujące darczyńców indywidualnych i instytucjonalnych do finansowania organizacji pożytku publicznego. Zarządzanie Publiczne, (3 (23)).

^[3] Marciszewska, A. (2014). Profesjonalizacja zarządzania organizacjami non profit–ujęcie teoretyczne. Organization and Management, (164).

^[4] Komisja Europejska. Możliwości finansowania, https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/home (11.12.2019 r.).

^[5] Granty Europejskiego Obszaru Gospodarczego, https://eeagrants.org/, (11.12.2019 r.).

^[6] Sznajder A., Marketing sportu, PWE, Warszawa 2008.

^[7] Kalinowska-Żeleźnik, A. (2015). Wykorzystanie internetu i nowoczesnych technologii komunikowania w event marketingu. Zeszyty Prasoznawcze, 58(3).

^[8] Buczkowska, A., & Zbaraszewska, A. (2016). Sponsoring w księgach rachunkowych jednostki gospodarczej. Finanse, Rynki Finansowe, Ubezpieczenia, (2 (80) Cz. 1 Rachunkowość w zarządzaniu jednostkami gospodarczymi), 13-14.

^[9] Enea. CSR, https://www.enea.pl/pl/grupaenea/odpowiedzialny-biznes/raportowanie-csr
(11.12.2019 r.).

^[10] KGHM. Sponsoring, https://kghm.com/pl/zrownowazony-rozwoj/sponsoring (11.12.2019 r.).

^[11] Fundacja Grupy PKP, https://www.pkp.pl/pl/grupa-pkp/fundacja, (11.12.2019 r.).

^[12] Belleflamme, P., Lambert, T., & Schwienbacher, A. (2014). Crowdfunding: Tapping the right crowd. Journal of business venturing, 29(5), 585-609.

^[13] Patronite, https://patronite.pl/ (13.12.2019 r.).

^[14] Wspieram.to, https://wspieram.to/ (13.12.2019 r.).