Ekonomiczne konsekwencje otyłości
Z 7,3 mld ludzi na świecie 1,9 mld to dorośli z nadmiarem masy ciała, w tym 650 mln z otyłością. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) mówi o globalnej epidemii otyłości. To problem, którego konsekwencje są widoczne w wielu sferach życia – w systemach ochrony zdrowia, na rynkach pracy i w wydatkach państw. Szacuje się, że w krajach OECD otyłość pochłania ok. 3,3 proc. PKB. Co wpływa na wysokość tych kosztów?
Koszty otyłości dzielą się na koszty pośrednie oraz bezpośrednie. Do kosztów bezpośrednich zalicza się m.in. koszty świadczeń zdrowotnych i leków czy też prowadzone z budżetu publicznego kampanie oraz programy zapobiegania i leczenia otyłości.
Koszty pośrednie są trudniejsze do oszacowania. Wśród nich są m.in. obniżona jakość życia, krótsze życie, mniejsze dochody i podatki z powodu niższej produktywności oraz nieobecność w pracy osób borykających się z otyłością.
Koszty można też kategoryzować według podmiotów. Dzielą się wówczas na koszty państwowe, koszty indywidualne, koszty pracodawców i koszty infrastrukturalne.
Koszty państwowe
Według danych GUS całkowite wydatki NFZ na ochronę zdrowia wyniosły w 2017 r. 76,29 mld zł. Koszty bezpośrednie leczenia otyłości przekroczyły 5 mld zł, wraz z kosztami pośrednimi ta kwota wyniosła 15 mld zł.
Ze względu na szerzenie się otyłości państwo musi liczyć się ze zwiększonymi wydatkami na ochronę zdrowia. Osoby z otyłością częściej korzystają z usług medycznych, średnio spędzają więcej czasu w szpitalach. Co czwarta hospitalizacja może być związana z powikłaniami otyłości. To powoduje obciążenia finansowe, pogłębia niewydolność systemu, wydłuża oczekiwanie na wizytę u lekarza.
Koszty opieki zdrowotnej nad chorymi na otyłość III stopnia są większe w porównaniu z kosztami opieki nad osobami z prawidłową masą ciała o 49-100 proc. (w zależności od regionu świata).
Szacuje się, że życie osoby otyłej jest krótsze o średnio 8-10 lat niż osoby o prawidłowym wskaźniku BMI.
Państwo ponosi koszty inwestycji w działania mające na celu redukcję otyłości w społeczeństwie, takich jak koszty kampanii społecznych i programów profilaktycznych. Profilaktyka nadwagi i otyłości pozostaje pierwszym celem operacyjnym w Narodowym Programie Zdrowia (NPZ) od 2016 r. i pozostanie nim co najmniej do 2025 r. W okresie 2021-2025 na ten cel planowane jest przeznaczenie nie więcej niż 40 mln zł.
Kolejne wydatki to koszty wsparcia socjalnego (w tym pensje pracowników socjalnych), zasiłków chorobowych oraz zasiłków dla bezrobotnych. Osoby z otyłością są narażone na większe ryzyko bezrobocia oraz przejścia na przedwczesną emeryturę.
Niższa produktywność osób otyłych zmniejsza przychody, także z podatków. W połączeniu z wysokimi kosztami leczenia odbija się to na wzroście gospodarczym państwa.
Koszty indywidualne
Koszty jakie ponosi osoba z otyłością są bardzo zróżnicowane. Pierwszą grupą kosztów są koszty nadmiernej konsumpcji koszty jedzenia i napojów. Aby ograniczyć wydatki, część osób decyduje się na tańszą, wysoko przetworzoną oraz bardziej kaloryczną żywność, która przyczynia się do pogłębiania problemu otyłości.
Kolejna kategoria to koszty leczenia otyłości i jej powikłań, a także niezbędnej codziennej pomocy, w tym zwiększonych wydatków na transport.
Do kosztów niematerialnych włącza się koszty dyskryminacji i izolacji społecznej, obniżenie jakości życia oraz sprawności fizycznej, pogorszony stan zdrowia psychicznego, a także koszty utraconych lat życia. Osoby otyłe mają większe trudności w znalezieniu i podjęciu pracy, wykazują średnio mniejszą produktywność i notują niższe dochody.
Istnieje dodatnia korelacja pomiędzy otyłością a niższym statusem społeczno-ekonomicznym, jednakże warto zadać pytanie – czy to otyłość wpływa na niższe zarobki, czy może niższe zarobki wpływają na rozwijanie się otyłości? Wyniki badań w tym zakresie nie są jednoznaczne.
Koszty pracodawców i koszty infrastrukturalne
Z perspektywy pracodawcy zatrudnienie osoby z otyłością oznacza dodatkowe wydatki i koszty. Za pośrednie koszty odpowiadają głównie dwa zjawiska – absenteizm oraz prezenteizm. Absenteizm polega na nieplanowanej nieobecności w pracy, spowodowanej np. stanem zdrowia. Prezenteizm natomiast oznacza obecność w pracy podczas choroby lub obniżonego stanu zdrowotnego, co skutkuje obniżoną jakością pracy i niższą produktywnością. Pracodawca generuje przez to mniejsze zyski, ponosi także koszty m.in. urlopów zdrowotnych.
Do tego dochodzi konieczność dostosowania miejsca pracy, chociażby poprzez zapewnienie odpowiedniego krzesła.
Wydatki ponoszą też instytucje publiczne, gdzie wymagany jest specjalistyczny sprzęt medyczny i pomocniczy, np. wózki do przewozu osób otyłych. Z kolei samorządy muszą planować inwestycje, zachęcające do ruchu – choćby boiska czy siłownie plenerowe do ogólnego użytku.
Problem otyłości generuje też koszty w sferze transportu, co ma przyczynę w mniejszej aktywności fizycznej ludzi z otyłości. Ale są też skutki mniej oczywiste. W przypadku linii lotniczych chodzi m.in. o mniejszą efektywność i wydatki powodowane większym obciążeniem samolotów. W rezultacie mamy do czynienia ze zwiększoną emisja gazów cieplarnianych, negatywnie wpływającą na środowisko.
Reakcje rynku
W związku z epidemią otyłości na rynku znajduje się coraz więcej suplementów diety, mających wspomagać odchudzanie. Nie wszystkie preparaty przechodzą odpowiednie testy kliniczne, ich skuteczność zatem nie jest potwierdzona. Producenci wykorzystują zapotrzebowanie na tego rodzaju produkty (chęć zredukowania masy ciała osób z nadwagą i otyłością), oferując suplementy o wątpliwym działaniu i stosunkowo wysokiej cenie.
Coraz popularniejszy jest catering dietetyczny oraz usługi dietetyków. Niewystarczająca regulacja prawna zawodu dietetyka naraża jednak pacjentów na korzystanie z usług świadczonych przez osoby bez odpowiedniego wykształcenia i praktyki klinicznej.
Rozwija się także, wstrzymany chwilowo przez pandemię COVID-19, rynek trenerów personalnych, karnetów sportowych i przyrządów do ćwiczeń. To pozytywny trend, który daje nadzieję na zahamowanie rosnącej liczby osób z nadwagą i otyłością.
W opozycji do tych zdrowych zjawisk stoi mocna pozycja fastfoodów oraz wysoko przetworzonego jedzenia w sklepach. W 2018 r. bary szybkiej obsługi miały połowę udziałów w rynku gastronomicznym w Polsce. Prognozy mówią, że będą jeszcze wyższe. Mimo zwiększającej się świadomości i coraz lepszej wiedzy w społeczeństwie na temat zdrowego żywienia, żywność wysoko przetworzona i fastfoody wciąż mają liczną klientelę. Przyczyny tego stanu rzeczy to m.in. dążenie do oszczędności, zarówno pieniędzy, jak i czasu na przyrządzanie posiłków, a także wyrobione nieprawidłowe nawyki żywieniowe.
Podejmowane działania
Państwo nie tylko prowadzi programy zapobiegania i leczenia otyłości; podejmuje także działania w sferach administracyjnej i gospodarczej. Przykładem jest tzw. podatek cukrowy, wprowadzony w Polsce na początku 2021 r. Ma na celu zachęcenie producentów do zmniejszania ilości substancji słodzących w oferowanych produktach, a konsumentów do podejmowania zdrowszych wyborów. Podobna opłata została wcześniej ustanowiona w takich państwach, jak Wielka Brytania, Irlandia, Finlandia, Norwegia, Węgry, Łotwa, Portugalia, Francja i Belgia. Wyniki analizy efektywność tego rozwiązania nie są jednoznaczne. Może to wynikać z tego, iż przyczyny otyłości są wielowymiarowe, dlatego trudno analizować wpływ na całokształt zagadnienia tylko jednego czynnika, jakim jest cena słodzonych napojów.
Innym przykładem są rozporządzenia ministerstwa zdrowia regulujące asortyment żywności sprzedawanej i podawanej dzieciom w szkołach. Od 2015 r. ze sklepików szkolnych zaczęły znikać niezdrowe przekąski i słodycze, zamiast nich pojawiły się suszone owoce, orzechy czy produkty mleczne. Dzieci są szczególnie podatne na kształtowanie się nawyków żywieniowych, dlatego troska o ich żywienie jest jak najbardziej uzasadniona. Nie można także zapominać o istocie edukowania społeczeństwa, w tym dzieci w szkołach.
Podsumowanie
Walka z nadwagą i otyłością powinna być jednym z priorytetów państwa. Nie tylko ze względu na osoby, których to dotyczy, ale także z uwagi na znaczące koszty społeczne i państwowe. Otyłość nie jest jedynie problemem indywidualnym, jest problemem społecznym. Konieczne jest podjęcie konkretnych i stanowczych działań, aby realnie zmniejszyć problem otyłości w Polsce i na świecie, poprawiając tym samym warunki życia całego społeczeństwa. Wymaga to współpracy wielu instytucji: rządu, placówek edukacyjnych, mediów, placówek ochrony zdrowia, samorządów lokalnych. Tylko w taki sposób można opracować spójny plan walki z otyłością, działający na wszystkich poziomach – lokalnym, regionalnym, narodowym oraz ponadnarodowym.
Bibliografia:
Jurek, Ł. (2014). Otyłość jako wyzwanie dla polityki społecznej w XXI wieku. Społeczeństwo i Ekonomia, 1(1). https://doi.org/10.15611/eis.2014.1.05
Tomiak, E., Koziarska-Rościszewska, M., Mizgała, E., Mastalerz-Migas, A., Broncel, M., & Olszanecka-Glinianowicz, M. (2017). Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Medycyna Praktyczna, 5.
World Obesity. (2020). Obesity: missing the 2025 global targets. World Obesity Federation, March
Stanowisko oficjalne Międzynarodowego Stowarzyszenia Studentów Medycyny IFMSA-Poland wobec zapobiegania i społecznego postrzegania otyłości, 2021r.
PWC Australia. (2015). Weighing the cost of obesity: A case for action. PwC, October, 122. https://doi.org/10.1016/j.bandc.2008.02.022
Zaporowska-stachowiak, I., & Hoffmann, K. (2019). Otyłość – choroba kosztowna. Hygeia Public Health, 54(2), 88–91.
Omer, T. (2020). The health and economic impacts of obesity. Advances in Obesity, Weight Management & Control, 10(4), 96–98. https://doi.org/10.15406/aowmc.2020.10.00313
Tremmel, M., Gerdtham, U. G., Nilsson, P. M., & Saha, S. (2017). Economic burden of obesity: A systematic literature review. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(4), 1–18. https://doi.org/10.3390/ijerph14040435
Finkelstein, E. A., Ruhm, C. J., & Kosa, K. M. (2005). Economic causes and consequences of obesity. Annual Review of Public Health, 26, 239–257. https://doi.org/10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144628
Autor: Anna Krawczyk
Partnerem projektu jest Novo Nordisk Pharma Sp. z o. o.
