Tiktokizacja i inne epidemie
Cyberbezpieczeństwo staje się sprawą tym ważniejszą, że młodzi ludzi bardzo szybko oswajają nowe technologie internetowe, widząc głównie ich korzyści, a nie zagrożenia, które niosą
W cyberprzestrzeni bezpieczeństwo staje się priorytetem, zwłaszcza w perspektywie młodzieży. Priorytetem tym silniejszym, że rozwój nowoczesnych technologii to wielopłaszczyznowy proces, który usprawnia funkcjonowanie społeczeństwa – w tym w szczególności przedstawicieli młodszych grup wiekowych – w tak różnorodnych aspektach jak na przykład:
- edukacja,
- kultura i sztuka,
- aktywność na rynku pracy
- komunikacja i relacje interpersonalne.
Nieodłącznym elementem cyberprzestrzeni jest cyberbezpieczeństwo, tzn. skuteczna ochrona danych przetwarzanych w sieci przed różnego rodzaju zagrożeniami. W literaturze przedmiotu z zakresu nauk:
- socjologicznych,
- o zarządzaniu,
- o bezpieczeństwie,
- inżynieryjnych oraz technologii informacyjnych
tworzy się wiele definicji tego pojęcia, aczkolwiek można zbiorczo określić je jako ogół czynników, które mają na celu zniwelować zagrożenie dla uczestników życia w przestrzeni wirtualnej.
Zasadniczo, badacze tego obszaru nauki są zgodni co do sposobu, w jaki należy definiować takie pojęcia, jak bezpieczeństwo i cyberbezpieczeństwo, cyberprzestrzeń oraz cyberzagrożenia.
Mix teorii i praktyki
Jakie są główne rodzaje zagrożeń w cyberprzestrzeni z punktu widzenia młodzieży? Mogą one przyjąć różną formę, począwszy od ataków z użyciem złośliwego oprogramowania aż po zagrożenia rozpatrywane w kontekście społecznym (przemoc wirtualna, określana w literaturze oraz języku potocznym jako cyberprzemoc).
Praktyka pokazuje, że przedstawiciele młodszych grup wiekowych bardzo szybko adaptują się do zmian i nowatorskich rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego. Z drugiej jednak strony to, że są one już od najmłodszych latach zaznajamiane i oswajane z cyfrowymi technologiami, paradoksalnie może być źródłem zagrożeń z punktu widzenia cyberbezpieczeństwa.
Taki stan rzeczy wynika stąd, iż przedstawiciele młodszych generacji nierzadko nie zdają sobie sprawy z potencjalnych zagrożeń, jakie nierozerwalnie wiążą się z korzystaniem z internetu oraz dostępnych za jego pośrednictwem zasobów. Cyberprzestrzeń jest postrzegana wyłącznie poprzez pryzmat korzyści, podczas gdy nie zauważa się negatywnych aspektów tego zjawiska.
Jeśli chodzi o opisywane zagadnienie, problem cyberbezpieczeństwa można przedstawić od strony:
- teoretycznej,
- praktycznej.
W ramach pierwszego z wymienionych obszarów bierze się pod uwagę definicje zawarte w opracowaniach naukowych. Choć między przedstawianymi w różnych podejściach teoretycznych ujęciami można zaobserwować pewne różnice, to w poszczególnych ujęciach często kładzie się nacisk na inne kwestie.
Przykładowo, analiza problemu cyberbezpieczeństwa, która została przygotowana wyłącznie od strony prawnej, może dać pewien ogląd na sytuację w ujęciu ogólnym. Warto zwrócić uwagę, że skuteczniejszym sposobem na zrozumienie istoty zagadnienia jest zapoznanie się z definicjami i analizami z nieco innego obszaru, w tym np. z punktu widzenia nauk informatycznych czy też dyscyplin społecznych.
Wydaje się, że jedynie takie wieloaspektowe zdefiniowanie problemu sprawia, że odbiorcy mogą łatwiej zrozumieć istotę omawianego tematu, a także odpowiednio wprowadzić w życie praktyczne rozwiązania chroniące przed zagrożeniami czyhającymi na użytkowników w przestrzeni wirtualnej.
Rzecz jasna, podczas analizy tego zagadnienia nie można ograniczać się wyłącznie do analizy definicji opracowanych w ramach literatury przedmiotu oraz ustawodawstwa krajowego i międzynarodowego. Wręcz przeciwnie – oś badań przeprowadzanych przez naukowców i analityków powinny stanowić praktyczne kwestie związane z tym, jakie są potencjalne zagrożenia wynikające z dużej i stale zwiększającej się aktywności młodych użytkowników w przestrzeni internetowej.
Powinny one skupiać się na zagrożeniach ściśle związanych z cyberbezpieczeństwem oraz aktywnością przedstawicieli młodych pokoleń w przestrzeni wirtualnej. Można to zrobić poprzez analizę źródeł pierwotnych (dane ośrodków analitycznych) oraz własne badania (ankiety itp.). Nie sposób przecenić znaczenia, jakie mają wyniki dotychczas przeprowadzonych prac badawczych w zakresie cyberbezpieczeństwa młodzieży. Wśród takich prac analitycznych można znaleźć np. materiał badawczy w formie raportu: „Zapobieganie i przeciwdziałanie cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży”. Został on opracowany na podstawie badań wykonanych w 2017 r. przez NIK – Najwyższą Izbę Kontroli.
Jedynie takie połączenie, tzn. udany mix badania teorii i praktyki, może nieść cenną wartość merytoryczną, jednocześnie stanowiąc punkt wyjścia do dalszych prac badawczych związanych z aktywnościami osób w młodym wieku i/lub zagrożeń ściśle związanych z funkcjonowaniem w przestrzeni wirtualnej.
Przemoc i uzależnienie
O tym, jak dużą rolę odgrywa cyberbezpieczeństwo we współczesnym świecie – także z punktu widzenia osób młodych – dobrze świadczy fakt istnienia regulacji prawnych poświęconych ochronie danych osobowych oraz kwestii cyberbezpieczeństwa jako całości. Nie wolno zapominać również o tym, że działania określane jako cyberzagrożenia (cyberprzestępczość) są penalizowane również w świetle ustawy Kodeks karny. W związku z tym podczas analiz zagadnienia powinno się omówić pokrótce również wybrane zapisy zawarte w regulacjach z zakresu prawa krajowego i międzynarodowego.
Młodzież to część społeczeństwa, która z uwagi na swoje aktywności jest szczególnie narażona na zagrożenia w świecie cyberprzestrzeni. W związku z tym socjolodzy, psycholodzy itp. zwracają wiele uwagi na to, jaki wpływ na aktywność młodych osób w sieci wywarła pandemia koronawirusa. Taki stan rzeczy wynika stąd, iż za jeden z efektów wprowadzanych lockdownów uznaje się zwiększenie roli cyberaktywności w życiu młodych ludzi.
Jakie są formy zagrożeń cyberbezpieczeństwa z punktu widzenia młodzieży? Rzecz jasna, katalog tych niebezpieczeństw pozostaje otwarty; zazwyczaj jednak zwraca się uwagę na takie niebezpieczeństwa, jak na przykład:
- zagrożenia typu sprzętowego – rozumie się przez to złośliwe oprogramowanie, które w przypadku udanego ataku na komputery i urządzenia mobilne młodych ludzi może uszkodzić systemy informatyczne i doprowadzić do wycieku poufnych danych;
- dostęp do zasobów społecznie szkodliwych – z punktu widzenia cyberbezpieczeństwa zwraca się uwagę nie tylko na kwestie sprzętowe (choć również są one ważne), ale także na fakt, że internet to miejsce pełne zasobów tekstowych, graficznych czy wideo, na których znajdują się treści nieodpowiednie dla młodzieży oraz dzieci. Wśród tych zasobów można wyróżnić m.in. treści pornograficzne, materiały, których zadaniem jest propagowanie przemocy czy nienawiści, a także strony internetowe oferujące substancje lub nielegalne oprogramowanie;
- uzależnienie od internetu – w ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę na powszechny problem, jakim jest uzależnienie od internetu. Samo w sobie nie stwarza ono wprawdzie bezpośredniego zagrożenia, ale zbyt długi czas spędzany w sieci oznacza podwyższone ryzyko zaburzeń psychicznych oraz problemów w interakcjach z innymi ludźmi. Taki stan rzeczy oznacza, że podczas analizy cyberzagrożeń warto zwrócić uwagę również na ten problem;
- hejt w sieci – hejtowanie, które polega na obrażaniu i nękaniu innych osób w sieci, jest jedną z rosnących form przemocy. W skrajnych sytuacjach może ono doprowadzić nawet do samobójstwa;
- patostreaming – zjawisko, w którym osoby streamujące swoje zachowania popełniają czyny zabronione prawnie lub niemoralne. W dłuższej perspektywie mogą one przełożyć się negatywnie na rozwój emocjonalnych młodzieży.
Tiktokizacja, czyli palący problem XXI wieku?
Warto zastanowić się nad kolejnym problemem, który określamy mianem „tiktokizacji”, czyli tendencji do wystawiania młodych ludzi na intensywne, lecz krótkotrwałe bodźce, które działają na nich niczym nagły dopływ (zastrzyk) dopaminy. Takie zjawisko niesie ze sobą ryzyko pewnego rodzaju warunkowania behawioralnego sprzyjającego szybkiemu przetwarzaniu informacji kosztem zdolności skupienia uwagi. Problem ten staje się szczególnie palący wśród młodych osób ponieważ ich których zdolności poznawcze i układ nerwowy wciąż się rozwijają.
Zadziwiające jest, jak nowoczesne technologie, takie jak platformy społecznościowe i aplikacje, mogą wpłynąć na nasze życie. Z punktu widzenia młodego pokolenia stały się one integralną częścią codzienności. Kwestią jednakże, którą warto przemyśleć, jest to, czy nadmierna ekspozycja na takie bodźce jest korzystna.
Wraz z rosnącą popularnością mediów społecznościowych, zwłaszcza aplikacji takich jak TikTok czy Facebook (wraz z dodatkiem w postaci Facebook Watch), młodzi ludzie są wręcz bombardowani krótkimi, zwykle trwającymi krócej niż kilkanaście sekund filmikami i treściami, które dostarczają im „nagrody” w postaci chwilowego podniesienia poziomu dopaminy. To działanie ma swoje konsekwencje – rozwijający się mózg młodej osoby może zacząć preferować te krótkotrwałe, nagrodzone bodźce, co w długiej perspektywie prowadzi do trudności w skupieniu uwagi na dłuższe treści, które wymagają bardziej zaawansowanego myślenia i uwagi.
W praktyce oznacza to, że młodzi ludzie mogą mieć trudności z czytaniem dłuższych książek, oglądaniem bardziej wymagających filmów czy przyswajaniem treści edukacyjnych. Ich umiejętność koncentracji może być ograniczona przez stałe pragnienie nowych i krótkich bodźców, które są dostarczane przez takie aplikacje, jak TikTok.
Warto zrozumieć, że rozwijający się mózg młodego człowieka jest niezwykle plastyczny, a nawyki kształtują się już we wczesnym wieku. Dlatego ważne jest, aby promować równowagę między korzystaniem z mediów społecznościowych a zdolnością do skupienia uwagi na dłuższe treści. Edukacja rodziców, nauczycieli i samych młodych ludzi może pomóc w zrozumieniu wpływu tiktokizacji i rozwijaniu zdrowych nawyków korzystania z nowoczesnych technologii.
Podsumowanie oraz propozycje działań
Rozwój nowoczesnych technologii przynosi korzyści, ale także zwiększa ryzyko występowania zagrożeń w sieci. Młodzież w internecie jest szczególnie narażona na ataki złośliwego oprogramowania, szkodliwe treści, uzależnienie od internetu, hejt i patostreaming. Badania w tym zakresie są ważne dla zrozumienia tych zagrożeń i opracowania skutecznych rozwiązań.
Aby skutecznie rozwiązać problem cyberbezpieczeństwa młodzieży, konieczne jest zdefiniowanie i analiza tego zagadnienia zarówno teoretycznie, jak i praktycznie. Właściwa definicja i uwzględnienie różnych perspektyw pozwolą na skuteczną ochronę młodych użytkowników w sieci. Ważne jest również zwiększenie świadomości młodszych osób na temat zagrożeń i wprowadzenie regulacji prawnych w celu zapewnienia bezpieczeństwa. Badania naukowe oraz połączenie teorii i praktyki są kluczowe dla skutecznego zrozumienia i rozwiązania problemu cyberbezpieczeństwa młodzieży.
Poniżej zostały przedstawione wybrane problemy oraz możliwe sposoby zapobiegania poszczególnym zagrożeniom z obszaru cyberbezpieczeństwa:
Autor: Łukasz Kryśkiewicz
Powyższy tekst prezentuje opinię Autora. NIW-CRSO nie jest odpowiedzialny za sposób wykorzystania zawartych w nim informacji.
Sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności-Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Fundusz Młodzieżowy na lata 2022-2033.
