Sytuacja gospodarcza Azerbejdżanu
24 sierpnia 2018 roku Prezydent Azerbejdżanu podpisał załącznik do ustawy o Systemie Budżetowym Republiki Azerbejdżanu. Nowe regulacje zmieniają zasady wydatkowania zysków z wydobycia ropy naftowej w średnim i w długim okresie. Poprzez wprowadzenie tego mechanizmu zostanie ograniczona podaż pieniądza oraz inwestycje finansowane z budżetu państwa, a nadwyżka ma być kumulowana i inwestowana w kolejnych latach.
Dokument jest jednym z elementów reformy gospodarczej mającej na celu zróżnicowanie źródeł dochodów budżetowych, a co za tym idzie uniezależnienie azerskiej gospodarki od wahań cen i wielkości wydobycia ropy naftowej.
Sytuacja gospodarcza w Azerbejdżanie
Od 2014 roku Azerbejdżan przechodzi znaczące spowolnienie gospodarcze, którego bezpośrednią przyczyną jest spadek cen ropy. Azerbejdżan jest krajem uzależnionym dochodów z eksportu ropy naftowej. Przed rokiem 2014 ponad 70% dochodów budżetowych pochodziło z sektora naftowego. Obecnie jest to około 45%, przy czym zgodnie z założeniami na rok 2018 wartość ta powinna wzrosnąć do około 55%.
Statystyki dotyczące eksportu są jeszcze bardziej bezlitosne. Ropa naftowa i produkty jej destylacji odpowiadają za około 90% wartości eksportu. Pozostałe grupy produktów nie przekraczają jednego procenta wolumenu z wyjątkiem owoców i warzyw, których nominalna wartość sprzedaży za granicę w latach 2016 i 2017 wzrosła.
Wielkość eksportu w 2017 roku wynosiła około 65% wolumenu z 2010 roku. W wartościach bezwzględnych w roku 2013 Azerbejdżan wyeksportował towary o łącznej wartości 23 mld USD a w 2017 12,3 mld USD.
Wraz ze spadkiem cen ropy naftowej w 2014 roku, wzrost PKB został praktycznie zahamowany. Azerska gospodarka w 2014 roku rozwijała się z tempie 2%, w 2015 1% a w 2016 skurczyła o 3% (PKB równy -3,1%).
W roku 2015 dwukrotnie obniżono kurs Manta (AZN) wobec Dolara Amerykańskiego (USD). Decyzja ta była pochodną spadku cen ropy naftowej oraz deprecjacji Rubla i Tureckiej Liry (waluty głównych partnerów handlowych). Początkiem 2016 roku Dolar Amerykański kosztował prawie dwa razy więcej niż rok wcześniej (1,55 manata wobec 0.78). Efektem spadku wartości krajowej waluty był wzrost inflacji. W latach 2016-2017 zanotowano dwucyfrowy wskaźnik CPI, wynoszący ponad 12%.
Po drugiej dewaluacji w grudniu 2015 roku uwolniono kurs Manata (freefloat). Po ustabilizowaniu kursu krajowej waluty, spadku inflacji i wraz z powolnym wzrostem cen ropy naftowej w kwietniu 2017 roku wprowadzono usztywniony kurs wymiany waluty. Obecnie jeden Dolar Amerykański warta 1,7 Manata.
Wykres 1. Opracowanie własne na podstawie danych z World Bank data i Federal Reserve Bank of STLouis
Akumulacja i zarządzanie wpływami z wydobycia węglowodorów do 2014 roku.
SOFAZ czyli StateOil Fund of the Republic od Azerbaijan to fundusz powołany do życia w 1999 roku, którego nadrzędnym celem jest zarządzanie zyskami z wydobycia ropy naftowej. Zadaniem funduszu jest zachowanie stabilności makroekonomicznej i fiskalno-podatkowej państwa, zmniejszenie zależności budżetu od zysków z wydobycia węglowodorów oraz stymulowanie rozwoju innych sektorów gospodarki. SOFAZ ma także za zadanie zachowanie zysków ze sprzedaży ropy dla przyszłych pokoleń a także finansowanie ważnych, ogólnokrajowych projektów wspierających rozwój społeczno-gospodarczy. W rzeczywistości uczestniczy także w finansowaniu projektów międzynarodowych o dużym znaczeniu dla Azerbejdżanu.
SOFAZ zasila azerski budżet. Transfery z funduszu stanowią jego znaczący komponent. Zgodnie z ustawą budżetową na 2017 transfery z SOFAZ miały stanowić ponad 33% dochodów. W roku 2016 wartość ta wynosiła ponad 40% (mimo, że nominalnie była mniejsza).
Wykres 2. Obliczenia własne na podstawie danych z ustaw budżetowych, www.maliyye.gov.az/en
Znaczenie nowy regulacji
Władze w Baku dzięki ograniczeniu wydatków w okresie zwyżki cen ropy naftowej, zyskają możliwość bardziej elastycznego wpływania na popyt wewnętrzny. Poprzez ograniczenie wydatków w okresie prosperity powinna powstać nadwyżka funduszy, których wykorzystanie w okresie recesji będzie niwelować jej skutki (o ile powstały mechanizm zadziała zgodnie z przeznaczeniem).
Górna granica wydatków ma być obliczana na podstawie danych z lat poprzednich. W roku 2019 wartość ta nie może wzrosnąć o więcej niż 3% wartości z roku 2018.
Spodziewane efekty
Czy uregulowanie poziomu wydatków finansowanych z dochodów z wydobycia ropy naftowej przyniesie efekt, jeśli tak to kiedy? Rozważając tę kwestię należy wziąć pod uwagę dwa wymiary: instytucjonalny i polityczny. Azerbejdżan jest krajem o wątłym systemie instytucjonalnym. W Corruption Perception Index z 2017 roku Azerbejdżan znajduje się na 122 miejscu, z wynikiem 31 punktów (średnia dla Europy to 66, dla Afryki Subsaharyjskiej 32). Jako, że wykonawcami (beneficjentami) projektów finansowanych są miejscowe elity (właściciele lokalnych firm) pojawia się ryzyko naginania zachowawczych regulacji. W wymiarze politycznym, o ile powolny wzrost wydatków będzie akceptowany (społecznie i przez elity), o tyle nie można przewidzieć, czy władze mają plan na zaspokojenie żądań zainteresowanych stron, w przypadku ponownego, długotrwałego spadku cen ropy naftowej. Z formalnego punktu widzenia przyjęte regulacje mają zostać implementowane w przyszłorocznym budżecie (na 2019 rok), co oznacza, że pierwszą weryfikację efektów będzie można przeprowadzić w roku 2020.
Zakładając, że systemowe zmiany doprowadzą do zamierzonych skutków, wzrost cen ropy w najbliższych latach spowoduje akumulację kapitału, Azerbejdżan będzie w stanie finansować inwestycje w dłuższym horyzoncie czasowym. Wahania cen ropy naftowej nie powinny zatem powodować tak znaczących spadków dochodów budżetowych.
Mając na uwadze strukturę azerskiego eksportu, opartego głównie na ropie, można domniemywać, że jednym z celów będzie rozwój zdolności eksportowych produktów innych niż węglowodory i ich pochodne. Jedynym liczącym się Azerskim towarem eksportowym są produkty rolne (w roku 2017 stanowiące ponad 3,5% ogółu eksportu). Inwestycje w sektor rolny oznaczają wzrost popytu na maszyny i urządzenia wykorzystywane w rolnictwie oraz w sektorze przetwórczym.
Drugim możliwym efektem wzrostu cen ropy naftowej i akumulacji kapitału jest wzrost zapotrzebowania na inwestycje z i do sektora finansowego. Zarówno azerskie przedsiębiorstwa, jak i instytucje państwowe, mogą poszukiwać możliwości lokowania nadwyżek kapitału poza granicami poprzez zakup akcji, obligacji lub innych instrumentów finansowych. Z drugiej strony, wraz ze wzrostem cen ropy wzrośnie zapotrzebowanie na usługi finansowe na lokalnym azerskim rynku.
Trzecim możliwym efektem zmiany sposobu wydatkowania zysków z wydobycia ropy naftowej będzie wzrost inwestycji w krajową infrastrukturę, zwłaszcza w rozwój sieci transportowych (Azerbejdżan aspiruje objęcia roli pośrednika w handlu pomiędzy krajami Unii Europejskiej a Chinami).
Ostatnim efektem, na który warto zwrócić uwagę, będzie wzrost zapotrzebowania na usługi edukacyjne. Azerbejdżan dążąc do zmniejszenia uzależnienia od dochodów z ropy naftowej, będzie inwestował w rozwój rodzimego przemysłu i usług, a co za tym idzie zmieni się struktura rynku pracy. Wzrośnie zapotrzebowanie na specjalistów z dziedzin, które władze w Baku uznają za perspektywiczne. Najwyraźniejszym tego przykładem jest rozwój usług logistycznych.
Efekty dla Polski
Dywersyfikacja źródeł dochodów budżetowych w Azerbejdżanie jest szansą na wzrost gospodarczego zaangażowania Polski w regionie. Wzrost cen ropy naftowej w najbliższych latach skutkować będzie boomem inwestycyjnym. Po ponad czterech latach zastoju wzrośnie zapotrzebowania na towary i usługi, zarówno te związane bezpośrednio z planowanymi inwestycjami (maszyny, urządzenia), jak i z nich wynikające (usługi finansowe, zarządzanie, doradztwo). Inwestycje w sektor transportowy mogą wpłynąć na rozwój szlaków handlowych z Chinami. Ponadto azerskie firmy będą poszukiwać możliwości inwestowania zysków w Europie, podobnie jak tamtejsze uczelnie partnerów do współpracy.
Podsumowanie
Modyfikacja sposobu wydatkowania zysków z eksportu węglowodorów, wraz z planami rozwoju pozostałych gałęzi gospodarki, wskazują na zmianę dotychczasowego paradygmatu prowadzenia polityki gospodarczej. Hasła o potrzebie zmian, poparte zmianami legislacyjnymi, to krok w dobrą stronę, ale nawet najlepsze rozwiązania legislacyjne wymagają implementacji, co w Azerbejdżanie może nastręczać trudności. Władze w Baku dążą do dywersyfikacji wpływów do budżetu państwa poprzez rozwój różnych sektorów gospodarki. Niezbędne inwestycje mają być poczynione w najbliższych latach. Jednym ze źródeł ich finansowania są dochody z eksportu ropy naftowej, które od przyszłego roku mają być wydatkowane bardziej zachowawczo. Nadwyżka ma być gromadzona i wydatkowana w okresie spadku cen ropy naftowej.
Maciej Szylar, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Głównej Handlowej.
Zdjęcie główne: fot. wyprawymarzen.pl
